Esklusive: Mbishkrime shqipe 2500 vjeçare në Turqi
Azia e Vogël është një minierë shumë e pasur me mbishkrime të vjetra të gjuhës së Pellazgëve të cilat, për fatin e mirë, një pjesë shumë e madhe e tyre është shkruajtur në dygjuhesh edhe na jep mundësin të afrohemi të gjuhët e panjohura. Dygjuhëshit Caro-Egjyptian edhe Liko-Grekë kanë si të njohura gjuhët egjyptiane edhe greke ndaj edhe kjo ka dhënë një ndihmes të madhe në zbardhjen e mbishkrimeve Like edhe Carike.
Mbishkrimi që do sjellim sot është një mbishkrim dygjuhësh Liko-Grek. Mbishkrimet Liko-Greke janë punuar nga shumë dijetarë që kanë mbajtur qendrime të ndryeshme. Përsa i përket lidhjeve të anës Like me gjuhën shqipe Otto Blau ka qenë studiuesi i parë që i ka vrejtur këto lidhje por, sipas Thomopulos-Kurrillës-Xhovanit, pa sukses. Pas Blaut vjenë trinomi i dy albanologëve nga Korca e Elbasani, Kurilla dhe Xhovani, në bashkepunim me Iakovo Thomopulon të cilët hedhin drite mbi zbardhjen e këtyre mbishkrimeve. Pak më vjetër edhe filologu arbëresh më famë botërore, Demetrio Camarda, do sillte fraza nga qënësia shqipe e gjuhës Like, ndërsa kohë më vonë një tjetër albanologë me studime klasike, Robert De Angeli, do sillte edhe ai një version të ngjajshëm me atë të trinomit për gjuhën Like. Mbi trinomin Thomopulo-Kurrrilla-Xhovani, Camarden edhe De Angelin shkeli edhe punimi im i 2009 për këto mbishkrime.
Nga ana traditës mitike mendohet se Likët mund të jenë nga Kreta si djemtë e Europës edhe më saktë Sarpidoni, që dështoi të fitonte garën me Minoan, mori një pjesë të popullsis edhe e solli në Liki. Të këtij mendimi janë Herodoti I, 173 edhe VII, 92., po ashtu edhe Straboni 667. Këta autorë antik na thonë se Likët e quanin veten ‘’termalas’’ ndaj për këtë trinomi Thomopulo-Kurilla-Xhovani mendojne se kjo fjalë do të thotë ‘’tër male’’: në të vërtet mund të shihni sot në internet foto nga ‘’Ancient Lycia’’ ku ndërtesat edhe varret e tyre varen në shpate malesh të thepisura.
Nga ana e të dhënave historike popullsia e Lycias shfaqet që tek Homeri i cili u bënë jehonë fqinjëve të Trojanë: Iliada II 876-877.,Likët Pellazgë erdhën nën drejtimin e Sarpidonit dhe Glakos. Iliada II 819-823.,Dardanët nën drejtimin e djalit të Egjishit,Eneas(E njias) .Homeri shpeshpërmënd thëniet “nga porta e Dardanit”,”mos u vrejt fara e Dardanit”,”Dardanë edhe Pellazgë”. Ilada II 840-843.,”Brezat e Pellazgëve shtizaluftues të mire që banonin Larisën…” ,erdhën në ndihmë të gjitonëve ,nën drejtimin e Ipothos edhe Pileos,djemëve të Pellazgut Teutamidi. Iliada II 867-875., Kërët ,barbarofonë sipas Homerit ,erdhën nën drejtimin e Nastit. Herodoti VI 95., na thotë se Eolët e Azis së Vogël edhe Jonët e Azis së Vogël ishin fillimishtë Pellazgë
Nga ana shkencore do doja të jepja më shumë detaje por për një shkrim gazete kjo është e pamundur ndaj edhe po hyjë në teme me mbishkrimin Lyco-Grek nr 117, sipas Shkolles Austriake te Arkeologjisë (jo asaj që pretendon prof Xhufi).Mbishkrimi është botuar për herë të parë më 1820 nga anglezi Cockerrell, Walpole Travel faqe 524-530,edhe mendohet se i përket shekullit të 5 p e s,viteve 400.
Sipas Thomopulos-Kurrillas-Xhovanit(Pelazgjika,Athine 1912, f, 215-254) mbishkrimi Likë është me i vjetri- mbishkrimi grek përkthen anën like edhe si rrjedhoi likishtja është gjuha e parë: që do të thotë gjuha e vendasve.
Ajo që njohim me saktësi është ana Greke e cila na thot: KETE PERKUJTIMORE E BENE: SIDARI DJALI I PERMENONDES, TE VETEVE, ME GRUAN DHE DJALIN PUVIALI.
Njohja e gërmave nga Shkolla Austriake e Arkeologjisë edhe shpjegimi në shqip i Thomopulos-Xhovanit- Kurillës është : E BEIJA ERAVAZIJA ME TE PRINA FATE, SIDHERIJA PARMENARIS TIDHEMI, HERPR ETLI E VET DHE LADHE E VET DHE TIDHEMI PUBILEJE
Në se pjesa e parë është shumë e thjeshtë nuk mund të thuhet se kaq e thjeshtë është edhe pjesa e dytë. Flasim për një gjuhë afër 2500 vjetë nga sot. Shqipërimi që i bejnë Thomopulo- Kurrilla- Xhovani është ky:
E BENE VARRIN QE TE U PRIJ FATI: SIDHERIU DJALI I PARMENDARIT, PER ATIN E VETE, E SHOQJA EDHE DJALI PUBILEJE.
Detajet e analizës së fjalëve të vështira ‘’LADHE=GRUAJA’’ apo ‘’TIDHEMI=ÇILIMI’’ i gjeni tek referenca që solla mësipër.
Kjo është e vërteta për shqiptarët edhe gjuhën shqipe në Turqi ndaj edhe ‘ekstremistet turq’ me parë se tu thonë shqiptarëve ‘të pirdhen nga erdhën’ do bënin mirë të shihnin se ku kanë shkelur si të huaj në këto troje.
Numri i mbishkrimeve shqipe në Azinë e Vogël kalon disa qindramijra ndaj qendroni me ne sepse vetëm këtu mund të mësoni më shumë të reja rreth historisë edhe mbishkrimeve.
