Nga Giuseppe Carlo Siciliano*
E vërteta e Antonios
Më 12 tetor 1931, Antonio Gramsci iu përgjigj motrës së tij Tania për problemin hebre. Është një letër e gjatë polemike mbi konceptin e racës, antisemitizmit dhe koncepteve antikulturore dhe fetare. Qendrimi i tij është një qëndrim intelektual, i mbushur me motivime filozofike marksiste, që e çojnë atë në thjeshtimin e koncepteve, por, gjithashtu duket sikur vënë në dyshim rrënjët e tij shqiptare: “Unë vetë nuk kam racë: origjina e fundit e babait tim është shqiptare (familja u arratis nga Epiri pas ose gjatë luftërave të vitit 1821 dhe shpejt u italianizuam); gjyshja ime ishte një Gonzales dhe zbriste nga një familje italiane-spanjolle nga Italia e jugut (pasi shumë mbetën pas ndërprerjes së sundimit spanjoll); nëna ime është nga Sardenja nga i ati dhe nga nëna e saj …
“. Arsyetimi i tij paraqitet në mënyrë filozofike, ndaj nuk mund të spekulohet lidhur me origjinën e personit të tij, apo për ndjenjat e tij shqiptare, sardenje apo ndryshe, por ka rëndësi të kuptohet vetë thelbi i barazisë midis njerëzve, pa “racë” dhe pa “faj” pa urrejtje, një gjendje që, siç mund të shihet edhe nga teksti i letrës, është ende dhe gjithmonë në përdorimin dhe konsumin e çdo fuqie, të çdo ekstremizmi, të çdo interesi të veçantë ose të përgjithshëm. (Arsyetimi i Antonio Gramshit duhet vendosur në kontekstin historik, politik, ekonomik konkret. Nuk mund të spekulhet me përfundimet e tij!)
Arsyetimi i Antonio Gramsci bazohet në gjendjen historike hebraike, në një moment të veçantë historik për të gjithë Evropën, në të cilën antisemitizmi është në kulmin e luftës kundër “bankierëve të uritur hebrenj”, fajtorë, sipas propagandës së shteteve të reja kombëtare (ose më tepër nacionaliste), për të ngordhur botën, për të reduktuar shtetet në varfëri dhe për të parandaluar, nëpërmjet centralizimit të pasurisë, ngritjen e industrializimit dhe modernizimin e të gjithë popujve.
Italia e braktisur, e cila vuan përplasjen midis masave të punëtorëve në Veri (të mbizotëruar nga industrializimi i pandalshëm dhe i egër), fshatarëve të Jugut, të detyruar në një jetë të tërë mesjetare sociale, të zhytur në prapambetje strukturore, ekonomike dhe shoqërore, nuk mund të përballojë lojën e bankave, të skandaleve (unë përmend lehtësinë vetëm për atë të Bankës së Romës) në të cilën këto përfshihen.
Në realitet, ky është një ekspozim borxhi i shtetit qendror, ndaj industrive, latifondistëve ndaj atyre bankave, jo për shkak të centralizimit të ekonomisë (e cila është dhe është e fortë), por për shkak të pamundësisë për t’u marrë vërtet me problemet, për të operuar për ngritjen e kombit. Dhe ky është fryt i politikës së dyfishtë të qeverive italiane, të afta, nëpërmjet transformimit të Giolitit, të lundrojnë midis të djathtës dhe majtës pa e vendosur kurrë gjendjen sociale në qendër të vëmendjes.
Prandaj është e domosdoshme të gjesh një valvulë lirimi social. Dhe kjo valvolë është identifikuar në urrejtjen racore, në atë instrument, që konsiderohet si zgjidhja e të gjitha të këqijave, që është në gjendje të homogjenizojë shumë tensione, të homogjenizojë zgjidhjen e tyre, duke zhvendosur objektivin e përgjithshëm në një pikë të vetme, duke e bërë atë delikate përmes propagandës së ngadalshme dhe të paepur, një instrument të luftës së përhershme zyrtare dhe sociale.
Prandaj pohimi i Gramsci-t për të qenë brenda kulturës italiane nuk nënkupton në asnjë mënyrë mohimin e origjinës së tij, por do të thotë, në vend të kësaj, të kapërcejë filozofikisht getoizimin e individit brenda “racës”, duke e refuzuar etikën shoqërore dhe sjelljen e dualizmit: “të madh dhe të vogël”, “fajtor dhe viktimë”, “fitues dhe humbës”, “besnik dhe i pafajshëm”. Për urrejtjen racore, anti-semitizmin e shfrenuar, vetëm një ka qenë dhe mbetet përgjigja e mundshme, thirrja më e lartë për ata që u detyruan në ankthin e një burgu fashist: “Unë jam një njeri, dhe si i tillë i përkas njerëzimit, për të respektuar barazinë time kulturore, për barazinë e kombësisë sime”.
Ky është qëndrimi i një marksisti të pastër, që nuk e mohon qenien e vet dhe rrënjët e veta për shkak të dobësisë apo injorancës, por për të bërë një shënim më të lartë: afirmimin e parimit të barazisë midis njerëzve, pa dallim të çfarëdo lloji.
E njëjta thënie “Unë vetë nuk kam racë …” është një “ndjenjë” e përkatësisë në të gjitha garat; “… babai im është me origjinë shqiptare” do të ishte ndryshe, të mohonte babanë e tij, ose të mohonte gjyshen e tij me prejardhje spanjolle, ose prejardhjen e nënës nga Sardenja. Gramsci mendon se i përket një kulture, që ka të drejtë ta deklarojë, që ka një mendim të pastër, dhe ka të drejtë të përdori kulturën, por edhe të jetë krijues. Stresi i shumës së një mijë dallimeve nuk është tjetër veçse ndjenja e diversitetit, një sintezë e kulturave të tjera që kanë gjetur shtrat në humusin ideal italian për t’u zhvilluar simbiotikisht.
Përgjigja e tij është një përgjigje ndaj shumë prej atyre që pretendojnë pastërtinë kulturore, duke mohuar historinë italiane dhe ndikimet e vjetra multi-kulturore. Teoria mbi pastërtinë e racës, thotë Gramsci, nuk mund të ekzistojë. Kjo teori është vetëm një mjet propagande për abuzim të pushtetit dhe nënshtrimit politik të kulturave që konsiderohen “të vogla” si dhe ndalimi i “garës me të vegjlit”. Kjo propagandë do të justifikojë, pak më vonë, ligjet racore dhe shfarosjen në masë.
Gramsci e kupton se aty duket që një polemikë e kotë (i referohet një artikulli në gazetën Giornale Il i Italisë Mars 20, 1920), qe në të vërtetë fsheh një plan të saktë që tenton të kalojë antisemitizmin si një çështje kombëtare. Eshte teknike e vartesise, që ta bëjë diskutimin te ngadalte, të internacionalizojë një problem të rremë që, në afat të gjatë, kërkon një zgjidhje në mënyrë spontane: është përgatitja e ngadaltë e asaj që do të jetë logjika e nazifashizmit për të afirmuar pastërtinë e “racave të militarizuara” kundër të dobtëve per te vazhduar pastrimin, per te arritur “dezinfektimin racial” sikur te ishin zgjidhjet e kerkuara nga njeriu i rruges i cili ne te gjitha dallimet (kulturore, gjuhësore, sociale, fetare, gjinore, politike, etj.) sheh nje armik qe rrezikon sigurine e tij.
***
Hanna Arendt në librin e tij Antisemitizmi, shkruan: “Pa dyshim, që fakti se regjimi totalitar, pavarësisht, nga krimi i tij i hapur, është një bazë mbështetëse e masës, është shumë shqetësuese. Nuk është e habitshme, që studiuesit dhe politikanët shpesh refuzojnë të pranojnë atë, së pari duke besuar në magjinë e propagandës dhe ndërrimin e pikëpamjeve, dhe së dyti thjesht duke e mohuar atë (…). “(8)
Por përsëri në pyetjen kryesore: pse një mendimtar i nivelit të madh si Antonio Gramsci kryen një “gabim historik bruto” për ardhjen e gjyshit të tij në Itali? Në vitin 1821 (“… kohët e fundit …”) Shqipëria nuk ndikohet nga ndonjë ngjarje e veçantë. Shteti i ri shqiptar lindi më 28 nëntor 1912. Demokrati Ismail Qemal Bej Vlora e kishte shpallur pavarësinë e Shqipërisë nga Perandoria Osmane duke e ngritur në qendër të qytetit të Vlorës flamurin e kuq me shqiponjën me dy koka në qendër, një flamur i vjetër i Giorgio Castriota Skënderbeut, ndërsa kishte ende qeverinë e vet demokratike në periudhën e tranzicionit të fortë social, ekonomik dhe politik. Dhe nuk ka dyshim që ngritja e flamurit dhe deklarata “… familja u largua nga Epiri pas apo gjatë luftërave të vitit 1821 dhe u krye italianizimi i shpejtë …” nuk ishte praktike, duke pasur parasysh se gjyshi nga babai nuk do të kishte të lehtë të bënte një karrierë të shpejtë ushtarake në ushtrinë napolitane.
Në këtë pikë lindin disa mendime, që, duke pasur parasysh thellësinë kulturore të Antonio Gramsci, të lënë të paktën në mëdyshje: babai i tij, Francesco lindur në Gaeta nga Gennaro dhe Tereza Gonzales, humbën gjurmët e të afërmëve të tyre, apo u ndikuan nga mjedisi dhe prania e një nëne me origjine jugore spanjolle?
Dhe ne gjithashtu e konsiderojmë karakterin e Francesco Gramsci, si një njeri të heshtur dhe të nënshtruar në krahasim me nënën e Antonio; nëna e tij Giuseppina Marcias, në fakt, ishte një grua e fortë me një kulturë të fortë Sardiniane. Ajo mundi të përcjellë tek burri dhe tek fëmijët kodet e njohura kulturore, duke i bërë ata të ndjehen me krenari Sardinian.
Megjithatë edhe pse ka munguar për një kohë të gjatë komunikimi i gjeneratave ndërmjet komponentëve të ndryshëm të familjes Gramshi, Antonio nuk e harron origjinën e vet, të paktën vendin e origjinës dhe brezave, prandaj supozohet (më shumë se që të ketë të dhëna të besueshme) që Antonio të bëjë një rindërtim të besueshëm të familjes.
Një njollë në historinë e familjes së tyre mund të jetë përgjegjëse për një rrëfim refuzimi: Gjyshi i Antonio merr pjesë në mënyrë aktive në represionin Bourbon gjatë kryengritjes që shpërtheu në vitin 1848 në Kalabri, duke fituar njohje nga kurora napolitane për guximin e tij dhe për vetë-sakrificën.
E vërteta zyrtare
Si doni ta pikturoni Antonio Gramsci? Si një bir të popullit? Si një fshatar apo si një proletar? Doni të dini për nevojën që ai ka për solidaritetin moral të botës komuniste, për bashkëpunimin dhe harmoninë e tij me shokët e tij? Doni të dini për hartimin e vjetër (ndëshkues) që ai e donte intelektualin borgjez, por mbeti skllav i teorive marksiste, që ishte fajtor pa asnjë lloj faji, apo doni të dini për formimin e tij si një filozof në rolin e tij si një tribunë e popullit nga i cili ai është dhe pjesë e të cilit ai mbetet?
Në biografinë që kemi gjurmuar, por dhe duke u mbështetur fuqimisht nga Palmiro Togliatti, Antonio Gramsci është zhveshur nga trashëgimia e vet mikroborgjeze provinciale. Nga trashëgimia e vet mikroborgjeze provinciale. Ai prezantohet si pjesë e ikonografisë shumë të dashur të nomenklaturës komuniste, në kushte konkrete historike që nuk i përkasin vetëm atij.
Asgjë nuk do të kishte mohuar madhështinë e mendimit Gramscian, nëse kjo ideologji i gjeti rrënjët e saj edhe në kulturën fshatare ose në kulturën e tij mikro-borgjeze. Mendimi marksist i Gramsci qendron shumë lart. Mendimi i tij fluturon, nuk ecën, ndaj sytë e një burokrati të vogël komunist, që nuk kuptonte asgjë nga filozofia e Marksit, nuk mund ta arrijnë! Përndryshe, nëse Gramsci do të kishte fluturuar më ulët, do të kishim kaq shumë njerëz të vegjël, dhe nuk do të kishim vetëm një gjigand! Por këtu ne rrezikojmë, për shkak të të tjerëve, që t’i afrohemi mendimit të Niçez, në vend të mendimit Gramscian.
Ne u referohemi të dhënave të caktuara historike dhe nuk biem në pozitat e polemikës shterpe me ata, që dëshirojnë të rishkruajnë historinë, duan të shesin apo të japin urdhëra sipas ideve të tyre, kur në fakt paraqesin frikërat e tyre anti-historike dhe anti-marksiste, sepse, duke qenë të hutuar.
Emri i Gramsci vjen nga Shqipëria, pikërisht nga rrethi (në kohën e pushtimit osman ishte një principatë) i quajtur Gramsh, me qendër qytetin Gramsh (Qyteti i Gramsci).
Mund të kemi dy versione për origjinën e këtij mbiemri: mbiemër sipas toponimit ose si kastë. Ose familja Gramsci mori emrin sapo arriti në Itali në shekullin e pesëmbëdhjetë, nga vendi i origjinës (për shembull, për shkak të përhapjes së ulët të saj, pavarësisht pranisë së mijëra refugjatëve nga e gjithë Shqipëria dhe të shpërndara në pesë rajone italiane), ose që i përkasin familjes princërore Gramsci (por në hipotezën e fundit kemi mungesa absolute të dokumenteve zyrtare mbretërore supreme).
Është fakt që paraardhësit e Antonio të gjithë e mbajnë para emrit të tyre shtesën “Don” (që karakterizon, në jug të Italisë, familjet dhe individët që jetojnë në një gjendje relativisht të begatë ekonomike dhe që kryejnë profesione të renditjes brenda komunitetit, ose më mirë, don “ishte një njohje popullore, spontane, do të thoshte”, e dhënë nga popullata tek ata që ishin të pasur, që jetonin me të ardhurat e tyre ose që kryenin detyra të larta sociale në komunitet). Martesat që përfaqësuesit e linjës së gjinisë mashkullore Gramsci lidhin brenda bashkësisë shqiptare dhe jashtë saj, e mbështesin më tej këtë tezë.
Duhet të theksohet se ishte zakoni i shqiptarëve për të preferuar martesën brenda grupit etnik, dhe edhe nëse martesa ndodhte jashtë komunitetit të tyre, ishte gruaja ajo që vinte në shtëpinë e bashkëshortit të saj, sipas traditës së Kanunit Shqiptar. Pra shoqëria shqiptare ishte patriarkale dhe dukshëm e dominuar nga meshkujt.
* Shtetas italian, qytetar arbëresh, anëtar i Organizatës Kombëtare të Veteranëve të LANÇ të Popullit Shqiptar
Përgatiti për botim: Elidiana Canaj
