Ndaj këtij evolucioni duhet pasur kujdes rrugën nëpër të cilën kalon gjuha, kështu që në çastin e caktuar të merren masa të duhura për t’i dhënë një trajtë më të përsosur dhe duke e ruajtur nga tëhuajësimi. Gjuha është ajo që i vuan pasojat e jetës materiale dhe shpirtërore të një kombi, të cilat, duke u pasuruar me shpejtësi të madhe, sjellin çdo ditë dromca të reja.
Njeriu që e do kombin e vet duhet të gjejë shprehje të përshtatshme dhe të emërojë me emra shqip ato dromca të reja të futura në gjuhën tonë. Nëse gjuhën e ngarkojmë me fjalë dhe me emra të huaj, ajo do t’i ngjajë një të sëmuri rëndë, për të cilin vdekja është e pakapërcyeshme.
Gjuha letrare, apo gjuha e njësuar apo gjuha e bashkuar, apo siç i thonë gjermanët gjuhës së tyre Gjuha e lartë, e ka një detyrë historike në zhvillimin e kombit, i cili duhet të burojë nga vetë populli; gjuhë e cila duhet të ushqehet pandërprerë nga burimi i pashtershëm i pasurisë së të folurit pastër të tij.
Neve na është njohur, të huajt na e pranojnë se kombi shqiptar ka një begati të madhe të kulturës shpirtërore që përfshin në vetvete dromca dhe veti të krahinave të ndryshme mbarëkombëtare. Ne duhet të jemi krenarë që dialektet tona, forma e të folurit tonë, ndryshimet shprehëse të pjesëve të ndryshme shqiptare, nuk e varfërojnë gjuhën tonë.
Duhet të jemi të gëzuar që kemi kaq shumë burime të ndryshme që e derdhin ujin në lumin e përbashkët të vetëm, në lumin e madh të gjuhës së përbashkët, gjuhës sonë të madhe mbarëkombëtare. Mbledhja e të folurit popullor është përherë e domosdoshme nga të gjitha anët ku jetojnë shqiptarët.
Fjalët e harruara që janë të domosdoshme për ripërtëritjen e gjuhës sonë duhen të mblidhen që nga hundëzakët e Aleksandrit të Madh, shqiptarët e Ukrainës, shqiptarët e Bullgarisë, arbëreshët e Italisë, si dhe nga të gjitha viset shqiptare të Gadishullit Ballkanik e posaçërisht gegërishtes.
Akademik Mark Krasniqi pastaj shton: “Gjuha e popullit e kalon një jetë të qetë, ajo rritet si bari në mal e si gjethi mbi lis pa u dëgjuar fare në mënyrë të vetvetishme”.
“Në krahinat shqiptare kudo që janë, e shqipfolëse të shpërndara nëpër botë, jeta kalohet së bashku me gjërat dhe sendet që e rrethojnë e me të cilat takohet përditë. Ndryshimet e tyre vërehen çdo ditë, shikohen me qindra herë, iu zbulohet fshehtësia dhe kështu ato gjëra, ato sende, ato ndryshime kryhen, dhe në atë mënyrë e tregojnë trajtën e tyre, e tregojnë emrin e vet të vërtetë, emrin e përshtatshëm në gjuhën tonë. Prandaj, duhet mbledhur gjuha e popullit të thjeshtë që është gjuhë e vetvetishme, e pastër, e rrjedhshme dhe e natyrshme shqipe”.
Duke kërkuar më shumë të gjej, të mësoj më shumë për gjuhën, e gjeta edhe këtë porosi:“Ruani gjuhën sikurse tokën, mos e merrni fjalën e huaj në gojën tuaj. E more atë, ta dish se nuk e pushtove por fjalën tënde e tëhuajësove.
Vendet dhe shtetet nuk nënshtrohen vetëm me shpatë, por edhe me gjuhë. Ta dish se armiku të ka mundur dhe nënshtruar po aq, sa fjalë të tija t`i ka futur në gjuhën tënde. Edhe gjuha pëson nga epidemitë, sikur njeriu. Dy popuj mund të luftojnë ndër vete, por edhe të pajtohen, dy gjuhë të ndryshme kurrë s`mund të pajtohen.
Dy popuj mund të jetojnë në paqe dhe në dashurinë më të madhe, por gjuhët e tyre duhet vazhdimisht të luftojnë e të mbrohen. Kur dy gjuhë takohen dhe përzihen, ato janë si dy ushtri në luftën për jetë a vdekje. Deri atëherë kur në atë luftë dëgjohet njëra dhe tjetra gjuhë, lufta është e barabartë. Kur fillon që më shumë të dëgjohet njëra gjuhë në tjetrën, ai popull u robërua. Pastaj dëgjohet vetëm njëra gjuhë.
Lufta mbaroi. U zhduk një gjuhë, u zhduk një popull. Edhe unë, në luftërat e mia e kam përdorur gjuhën si armën më të rrezikshme. I kam dërguar edhe unë epidemitë tona në gjuhët e popujve tjerë. Gjatë kohës së rrethimeve por edhe më gjatë i kam dërguar barinjtë, fshatarët, zanatlinjtë dhe bredhësit që t`i vërshojnë qytetet e fshatrat e tyre si shërbëtorë, si robër, si tregtarë, si hajdutë, si të marrë. Udhëheqësit e regjimenteve ushtarake me këtë shkonin gjer te gjysma e pushtimit të vendeve dhe qyteteve. Më shumë kam pushtuar me anën e gjuhës se me anë të shpatës…”.
Për rëndësinë e gjuhës shqipe mbarëkombëtare dhe të pastër e kisha përfunduar me të madhin At Gjergj Fishta: “Pra mallkue njaj bir` shqyptari që kët gjuhë të Perendis`, trashegim që na e le i pari, trashegim s`ia len ai fmis. Edhe atij iu thaft, po, goja që përbuz këtë gjuhë hyjnore, qi n’gjuhë t’huaj, kur s’asht nevoja, flet e t’veten e len mbas dore… N’per gjuhë shqipe, bota e mbarë ka me ju njoht ç’fis kini…”.
DARDANIA
Gjurmët flasin vetë
Jemi më të vjetrit
Nga Pellazgët
Dardanisë Antike.
Trashëgimi e lashtë
Dyndje popujsh babarë
Nga lufta e Trojës
E di bota mbarë
Se Homeri ishte pellazg,
Troja e dytë Butrinti
Eneu ishte Dardan.
Alfabetin latin
Gjuhën tonë të lashtë
E folën profetët
Zeusi – zoti i zotëve.
Nga Halil Preniqi
GJUHA E LASHT SHQIPE
Manastir 1908
36 shkronja të arta
Mbuluan si zogjtë
Troet Shqiptare .
Shkolla shqipe
Arma më e fortë e popullit
Shekuj me radhë u munduan
Të na lën në terr
Nënë Shqipëri
Që nga jugu në veri
Na i mbush zemrat me dashuri .
Nga Halil Preniqi