Nga: Msc.Lulëzim CUKA
Ballkani Perëndimorë ndodhet përballë sfidave të medha, dhe të vështira në rrugën drejt integrimit në BE. Shtetet e Ballkanit Perëndimorë kanë bërë hapa përpara drejt progresit integrues në familjen e madhe europiane, duke u angazhuar për integrimin në Bashkimi Evropian.
Fokusi dhe përpjekjet e institucioneve janë të drejtuara në përmbushjen e kritereve në mënyrë që të arrijnë qëllimin e integrimit. Këshilli Europian u mblodh në Selanik më 19 dhe me 20 qershor tëvitit 2003 miratoi “Agjendën e Selanikut për Ballkanin Perëndimor: drejt Integrimit Europian “, ku një sër instrumentesh, duke përfshirë partneriteti Evropian u promovua në intensifikimin e Stabilizim dhe Asociimit në rajon.[1]
Institucionet evropiane deklaruan se “e ardhmja e Ballkanit është në Unionin Evropian”, është kuptuar qartë ndikimi pozitiv në forcimin e marrëdhënieve me UE-në në realizimin socio-ekonomik të vendeve të rajonit. Perspektiva e anëtarësimit në UE ngelet faktori më kyç i stabilizimit të gjendjes në tërë rajonin dhe stimulimit të proceseve reformuese në vendet individuale të tij. Veç kësaj, duke shikuar nga këndvështrimi i dinamikës së integrimit ervropian, mbështetja e reformave në rajon nga UE-ja është një test aftësie e ndikimit të UE-së në sfera ndërkombëtare, pra duke konfirmuar qëndrueshmërinë dhe rëndësinë e saj në marrëdhëniet e jashtme. Pavarësisht faktit se të gjitha vendet arritën përparim në rrugën e tyre drejt Unionit Evropian, dinamika dhe kushte të ndryshme të procesit të përshtatjes janë arsyet pse vendet e pjesës perëndimore të Gadishullit Ballkanik janë në faza të ndryshme të integrimit me UE-në.[2]
Procesi i integrimit në BE është një proces shumë kompleks i cili përfshin hartimin dhe zbatimin e reformave në një gamë të gjerë fushash.[3]
Pavarësisht nga përkushtimet bërë në Selanik, ëndrra e integrimit evropian nuk ka provuar ende një fuqi për transformimin e shoqërive në Ballkani, veçanërisht në qoftë se ne jemi dakord se treguesi themelor i suksesit është përparimi i çdo vendi në rrugën drejt BE-së. Natyrisht, vetë BE-ja përballet me një dilemë të rëndësishëm a ka kapacitet për të absorbuar funksionon dhe shtetet legjitime.[4]
Marrëdhëniet ndëretnike në vendet e Ballkanit Perëndimordhe mungesa e politikave multikulturore janë pengesa kryesore për stabilitetin, sigurinë dhe demokracinë në vitet 1990.[5]
Nga fundi i shek.XIX deri në fund të shek.XX Ballkani ishte dhe mbeti një nga çështjet më kritike rajonale. Çështja e Ballkanit asnjëherë nuk u kuptua me seriozitet dhe asnjëherë nuk u trajtua me strategji diplomatike konsistente të fuqive udhëheqëse. Deri në fillim të shek. XXI, Ballkani, për diplomacinë Perëndimore mbeti një burim i përhershëm i destabilizimit të Europës, apo sic e quajnë ndryshe “fuqi baroti”.[6]
Ballkani është një nga rajonet që ka përjetuar trazicionin më të vështirë mbas Luftës së Ftohtë. Në Ballkanin e pesëdhjetë vitëve të fundit në qendër të problematikës ishte ish-Jugosllavia. Shpërbërja e ish-jugosllavisë u shoqërua me konflikte dypalëshe dhe shumë palëshe, me luftra rajonale dhe locale, me përplasje politike, etnike dhe kulturore.[7]
Respektivisht nga ndërhyrja në Bosnjë-Hercegovinë, Kosovë dhe Maqedoni prania e ndërkombëtarëve u rrit në dimensionin civil dhe ushtarak. Vend dhe rol kryesorë në Ballkan kanë patur dhe vijojnë të kenë Bashkimi Europian, SHBA, NATO, OKB, OSBE, KE si dhe një sër organizatash dhe nismash rajonale.[8]
Ballkani Perëndimor sigurisht ka qenë i prekur nga këto ndryshime rrënjësore të mëdha në Evropë. Për fat të keq ai nuk pati fatin e njejtë si vendet e Evropës Qendore dhe Lindore për tu nisur paqësisht drejt rrugës evropiane, por u zu në tragjedinë e luftërave të viteve të nëntëdhjeta. Vetëm pas vuajtjeve të pafund u krijua një sistem rajonal i shteteve dhe të gjitë këta shtete e kanë zgjedhur opsionin e vetëm të arsyeshëm për qytetarët e tyre, që është rruga drejt Evropës. Shtetet e Ballkanit Perëndimor tani janë duke u ballafaquar me sfida të ngjajshme, siç i kanë pasur shtetet e tjera evropiane më parë. Detyra e parë dhe e kryesore është krijimi i kushteve për paqe të qëndrueshme. Kjo është e mundur vetëm nëpërmjet dialogut dhe krijimit të mirëbesimit, duke ndërtuar rrugën për partneritet dhe miqësi eventuale në mestë popujve në Ballkan.[9]
Sfida e integrimit evropian mund të stimulojë avancimin dhe funksionimin e institucioneve demokratike, të aftë për të menaxhuar dhe përparuar në fushat kulturore, ekonomike, institucional dhe jetën politike. Përpjekjet e bëra në drejtim të integrimit në BE do të krijojë kushtet e një ekonomie moderne të tregut dhe për të rritur vendet dhe kapacitetet për të konkurruar brenda BE-së dhe në tregjet botërore.[10]
BE-ja duhet të zhvillojë politika specifike drejt vendeve me një rrezik të lartë të tensioneve etnike. Më tej, duke pasur parasysh se statusi i pazgjidhur i Kosovës dhe Bosnjë-Hercegovinës mund të ketë një ndikim në stabilitetin në rajon, pavarësisht avokimit të BE-së një qasje individuale ndaj aplikantit të Amerikës, marrëdhëniet e Unionit me vendet e Ballkanit Perëndimor do të karakterizohet nga një qasje më rajonale, në drejtim të të dyja modeleve të përdorura të aderimit (duke aplikuar të njëjtat kritere dhe vlerësimin e Arritjet nëpërmjet Procesit të Stabilizim-Asocimit) dhe të Insistimit të BE-së mbi bashkëpunimin rajonal.[11]
Integrimi Europian është çëlësi i të kuptuarit të Europës bashkohore, sidomos pas Luftës së Dytë Botërore, kur ky proces i zgjodhi problemet e luftës dhe armiqësitë tradicionale europiane. Në emër të paqes stabilitetit dhe prosporitetit, po ndërtohej një Europë e re, e lirë, e integruar, e barabartë, e veçantë dhe demokratike duke ofruar frymën e bashkpunimit të vendëve të rajonit.[12]
Nisur nga realiteti i një bashkëpunimishumë të suksesshëm evropian, politik dhe rajonal, për më shumë se pesëdhjetë vjet, Bashkimi Evropian është shumë aktiv në ndihmën që i ofron vendeve të Ballkanit Perëndimor për forcimin e demokracisë dhe të bashkëpunimitmë të ngushtë, ndërkohë që nxit një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik në këtë rajon. Shqipëria, Bosnia dhe Hercegovina, Kroacia, ish Republika Jugosllave e Maqedonisë, Serbia dhe Mali i Zi janë angazhuar ndaj konceptit të një stabiliteti të qëndrueshëm ekonomik, social dhe politik, që garantohet përmes lidhjesh dhe marrëdhëniesh më të ngushta më Evropën. Nisur nga ky realitet, Komisioni Evropian shpalli në Maj 1999, procesin e Stabilizim Asocimit, i cili përcakton parimet përmes të cilave vendet dhe popujt e rajonit përparojnë drejt integrimit dhe anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Ndër prioritetet e përcaktuara tashmë përfshihen vendosja e një demokracie të mbështetur mbi shtetin ligjor, zhvillimi i ekonomisë së tregut dhe lufta kundër krimit të organizua.[13]
Vetëm me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore fillon periudha e re e integrimëve europiane, d.m.th integrimëve institucionale, e lidhur me idenë e Çërçillit për formimin e shtetëve të bashkuara europiane (1946).[14]
Domosdoshmëria rajonale e bashkëpunimti në Ballkanin Perëndimore është theksuar, si politike, ekonomike dhe sociale të përbashkëta për të gjitha vendet në rajon. Këmbënguljen e BE-së në bashkëpunimi rajonal në rajon duhet të shihet si një nxitje për adresimin e çështjeve ndër-kufitare, dhe jo si një kërcënim që individi mund të pengohet.[15]
UE-ja, në fund të viteve të 90-të shek. XX dhe fillim shek. XXI, doli me një strategji të re për Ballkanin Perëndimor, e cila, siç është theksuar, për një trasformim demokratik të shoqërive post konfliktuoze me anë të asocimit më UE duke u stabilizuar së pari përbrenda, e pastaj duke bashkpunuar në nivel rajonal. i gjithë procesi u quajt stabilizim-asocim (1999), si kornizë ligjore për realizimin e integrimit të kësaj pjese të Europës në UE.[16]
Progres-raportet e Ballkanit Perëndimorë në rrugën drejt integrimit.
Serbia:
Deri në vitin 2000, në periudhën e udhëheqes së RFJ-së nga Sllobodan Millosheviqi, Serbia nuk kishte asnjëfarë mardhëniesh me Unionin Europia.[17]
Në frontin e brendshëm, Serbia është ballafaquar me kriza të rënda. Gjë që shkakton ngadalësimiekonomik dhe rënie e ndjeshme tëstandardeve të jetesës të shumicës së popullsisë, duke rezultuar zhgënjimi në mesin e qytetarëve që është i dallueshëm në çdo aspekt të jetës publike. Megjithatë, në të njëjtën kohë institucionet demokratike kanë qenë progres i konsoliduar në integrimin në BE.[18]
Në Samitin e shtetëve të UE-së dhe të shtetëve të Ballkanit Perëndimorë në Zagreb (24 nëntor 2000), shteteve të rajonit iu premtua mundësia që të bëhen “kandidatë potencial për antarësimin në UE”. Pas kësaj gjatë vizitës së presidentit të atëhershëm të Komisionit Europian Romano Prodi, në Beograd më 25 nëntor 2000, në mes të UE-së dhe RFJ-së u nënshkrua korniza e marrëveshjes dhe mbështetjes për implementimin e programit të ndihmës dhe mbështetjes së UE-së për RFJ-në, e cila u ratifikua me 31 mars 2003.[19]
Këshilli pati vendosur që zbatimi i Marrëveshjes Interim dhe Ratifikimii MSA-së i nështrohej bashkpunimit të plotë të Serbisë me Gjykatën Ndërkombëtare Kriminale për ish-Jugosllavinë. Gjatë kësaj periudhe Serbia ka përfituar nga liberalizimi i sistemit të vizave.[20]
Serbia është një vend kandidat potencial për anëtarësim në BE pas Selanikut Këshilli Europian në qershor të vitit 2003. Liberalizimi i vizave me Serbinë hyri në fuqi në dhjetor 2009. Marrëveshja për Stabilizim dhe Asocim midis UE-së dhe Serbisë, po parashihej të miratohej nga Këshilli i Ministrave të UE-së më 28 janarë 2008, e cila u kundërshtua nga ana e Holandës, e cila mbeti e vendosur në kërkesën që derisa Serbia nuk jep dëshmi të sakta se bashkpunon me Tribunalin e Hagës, përkatësish derisa nuk e dorëzon në Hagë kriminelin e luftës, gjeneralin Ratko Milladiq, Holanda nuk do të heqë dorë nga bllokimi i nënshkrimit të marrëveshjes për Stabilizim dhe Asocim. Përfundimisht me 29 prill 2008 UE-ja ia lejoj Serbisë parafimin e Marrëveshjes për Stabilizim dhe Asocim, si një MSA të kushtëzuar, me kusht që fillimi i ratifikimit të sajë do të fillonte vetëm pasi që Beogradi të plotësonte kushtin e bashkpunimit me ICTY.[21]
Një zhvillim negativ në marrëdhëniet Serbi-UE shënoi dhe Rezoluta e Kuvendit të Serbisë, me të cilën Serbia kërkonte që të mos antarësohej në Unionin Europian, po qe se UE-ja do ta mbështeste pavarësinë e Kosovës. Ky ishte rasti i parë që një vend i Ballkanit Perëndimorë me një dokument të vet shtetërorë ta refuzonte antarësimin në UE.[22]Më 22 dhjetor 2009, Serbia zyrtarisht aplikoi për Anëtarësimi në BE.[23]
Bosnjë-Hercegovina:
Ndonëse kanë kaluar dhjetë vjet nga marrëveshja e Dejtonit, e cila ndaloi konfliktin, nisi procesin e ndërtimit të Bosnje-Hercegovinës dhe riintegrimit institucional të shtetit, sërish BeH vijon të ketë probleme të brendshme dhe rajonale.[24]
Bosnja po përballet me krizën e saj më të keqe që nga përfundimi i luftës në vitin 1995, dhe integrimi drejt BE-së mbetet një synim i largët. Vazhdimësia e nacionalizmi pas zgjedhjeve të tetorit 2010 i ka dhënë një goditje të rëndë për proçesin e integrimit, me blloqet etnike duke anashkaluar agjendën e BE-së. Për më tepër, përkundër shenjave të mbështetjes publike për integrimin në BE, statistikat tregojnë një tablo të dëshpëruar të situatës në BeH, duke reflektuar thellësia e ndarjeve sociale të vendit dhe mungesën e një vizioni të përbashkët për të ardhmen.[25]
Progres-Raporti i Komisionit të BE-së në nëntor 2010 tërhoqi vëmendjen për dështimin e autoriteteve të BeH për të bërë progres mbi reformat kyçe të BE-së dhe pengesat e identifikuara qartë në mënyrën e integrimit në BE. Ajo theksoi përsëri nevojën funksionale për reforma kushtetuese, përfshirë mekanizmat që mundëson shtetit për të zbatuar harmonizimin me legjislacionin e BE-së në të gjithë vendin, dhe mori shënim të vlerësimit të Progres-Raportit, se nuk kishte patur përparim me përmirësimin e qeverisjes dhe funksionalitet të shtetit. Përpjekjet e bashkësisë ndërkombëtare për të nxitur reformat kushtetuese në vend vazhdimisht minohet nga rezistenca në mesin e elitatve politike. Për fat të keq, në klimën e tanishme, duket se në BeH është angazhuar në një luftë kundër logjikës së nacionalizmave kontradiktore.[26]
BeH ka nënshkruar MSA në qershorë të vitit 2008, pas një progresi afërsisht tre vjeçarë, nën “vëshgimin” dhe vlersim të BE-së.[27]
Bosnja dhe Hercegovina është një vend kandidat potencial për anëtarësim në BE pas Këshillin Europian të Selanikut në qershor 2003. BE-ja vendosi partneriteti për Bosnjë dhe Hercegovinë në vitin 2004 dhe në nëntor 2005 u hapën zyrtarisht negociatat për Marëveshjen e Stabilizim Asociimit. Marrëveshje u nënshkrua dhe hyri në fuqi më 1 janar 2008. BE-ja inicioi Stabilizim-Asocim me Bosnje dhe Hercegovinën në dhjetor 2007 dhe ajo u nënshkrua më 16 qershor 2008. Në maj 2010 Komisioni Evropian miratoi një propozim për të mundësuar shtetasit e Bosnjës dhe Hercegovinës të udhëtojnë me pasaportë biometrike në vendet e Shengenit pa viza. Vendimi përfundimtar mbi propozimin është bërë nga Parlamenti Evropian dhe Këshilli i Bashkimi Evropian.[28]
Pozicioni gjeostrategjik që ka BeH në rajon, vonesat në realizimin e reformave të brendshme, në normalizimin e mardhënieve me Kroacinë dhe Serbinë, në bashkpunim me gjykatën e Hagës për kriminelët e luftës në ish-jugosllavi, sjellin vonesa serioze për Ballkanin Perëndimorë në rrugën drejt integrimit në BE.[29]
Mali i Zi:
Që nga zgjedhjet e vitit 1998, ish kryetari i Malit të Zi, Millo Gjukonoviq, gradualisht e kishte larguar Republikën e Malit të Zi nga ndikimi i Beogradit dhe haptazi bënte fushatë për ndarjen e vendit nga ish- Republika Federale e Jugosllavisë (RFJ). Kjo pothuajse e nxiti kryetarin e atëhershëm të RFJ-së, Sllobodan Millosheviq, ta dërgoj ushtrinë në Malin e Zi, pak pas rënies së tij nga pushteti, në tetor të vitit 2000, ndërkohë që qeveria serbe, nën udhëheqen e Vojisllav Koshtunicës dhe opozitës demokratike të Serbisë, i përmisoi dukshëm mardhëniet Beograd-Podgoricë.[30]
Mali i Zi është vendi i vetëm në rajonin e Ballkanit Perëndimorë që mban në pushtet që nga viti 1991 e aktualisht të njejtën parti, Partinë Demokratike të Socilaistëve DPS, të drejtuar nga Gjukanoviç i cili është për të gjashtën herë kryeministri i vëndit.[31]
Statusi i vendit kandidat në BE Mal të Zi i jepet në dhjetor 2010, e cila i ofron shumë mundësi dhe sfida Mal të Zi në qeverisjen e saj. Megjithatë, ka ende problematike shumë serioze, çështje që duhet të adresohen urgjentisht në mënyrë që të përshpejtojë procesi i integrimit dhe demokratizimit të përgjithshëm të Malit të Zi. Këto probleme janë të mirënjohur brenda dhe shumica e tyre adresohen në shtatë kërkesat e vendosura nga BE-ja si një kusht për të ofruar një datë për hapjen e negociatave për anëtarësim me BE-në. Ajo është deri tani në qeverinë malazeze për të treguar se ajo mund të përmbushur këto kushte.[32]
Që me 3 qershorë 2006, Mali i Zi nënshkroi Marveshjen e Stabilizim-Asocimit me BE-në, me 15 tetorë 2007 dhe në fund të vitit 2009 ka përfituar nga regjimi i liberalizimit të vizave për lëvizjen e lirë brenda zonës së Shengenit.[33]
Mali i Zi është një vend kandidat potencial për anëtarësim në BE. Në qershor 2006 Mal i Zi shpalli pavarësinë e saj dhe Këshilli i BE-së menjëherë e shpalli vullnetin për të zhvilluar më tej marrëdhëniet me Malin e Zi si një shtet sovran, i pavarur. Marrëveshja Stabilizim-Asocimit dhe negociatat me Malin e Zi ishin nisur në shtator të vitit 2006. Në shtator 2007 Malit të Zi ju shfaqën shenja lehtësimit të vizave dhe marrëveshjet për ripranim me Bashkimin Evropian. Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit u nënshkrua në tetor 2007, në dhjetor 2008 Mali i Zi i paraqiti aplikimin e saj për anëtarësim në BE. Së bashku me Serbinë dhe ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë, Malit të Zi i lejohet udhëtimi pa viza në dhjetor 2009 nga Bashkimi Evropian.[34]
Ratifikimi unanim i Marëveshjes së Stabilizim-Asocimit e theksoi mbështetjen e fortë të vendëve anëtare të Unionit Europian për ardhmërinë europiane të Malit të Zi. Për këtë arsye Mali i Zi do të duhet të ndërtojë një plan bindës për implementimin e marrëveshjes duke shkuar para me reformat e duhura dhe duke intensifikuar progresin e tij në implementimin e agjendës së integrimit europian.[35
Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë.
Edhe pse Maqedonia ishte vendi i parë në rajon që nënshkruan PSA në vitin 2000, Maqedonia paraqiti aplikimin e saj të anëtarësimit vetëm më 22 mars, 2004. Qeveria kishte paraqitur tashmë një program kombëtar për rregullimin e legjislacionit kombëtar me acquis, dhe një strategji për reformën e gjyqësorit për të përmbushur kriteret e Kopenhagenit.[36]
Vendi, si pjesa tjetër e rajonit, ka qenë i prekur rëndë nga kriza globale ekonomike (me një të tretën e popullatës së goditur nga papunësia). Qeveria është përgjigjur me një zgjerim të sektorit publik me shpenzime të mëdha të deficitit dhe të huamarrjes ndërkombëtare. Ka edhe shqetësime në lidhje me sundimin e ligjit, median e pavarur dhe shoqërinë civile. Por pengesa kryesore për integrimin evro-atlantike e vendit në procesin e integrimit mbetet formalisht mosmarrëveshja mbi ‘çështjen e emrit’ me Greqinë. Pas dy dekadave të përpjekjeve të pafrutshme diplomatike dhe përkundër takimëve të shpeshta zyrtare midis kryeministrave të të dy vendeve, çështja nuk ka lëvizur përpara në asnjë mënyrë të konsiderueshme: Qëndrimi kombëtare në të dyja anët mbizotëron.[37]
Ndonëse ka hedhur hapa shumë të sukseshme drejt reformave politike demokratike, institucionale dhe ekonomike, duke iu afruar së tepërmi kriterëve të Kopenhagenit dhe ka përfunduar negociatat në kuadër të Procesit të Stabilizim-Asocimit, duke fituar statusin e vendit kandidat për në Bashkimin Europian, sërish Maqedonia ka sfida përpara.[38]
Maqedonia ka përftuar regjimet e liberalizimit të vizave në kuadrin e zonës së Shengenit. Zbatimi i elementëve të Marrëveshjes së Ohrit shikohet si instrument bazë kontribues në favor të konsolidimit të demokracisë multietnike në vend.[39]
Me daljen në skenë të krizës globale dhe rënies ekonomike, Maqedonia është përballur direkt me rënien e investimëve të huaj , me kreditimin e ulët dhe me rënien e zhvillimit të eksportëve. Nga ana tjetër Maqedonia ka progresuar në disa aspekte që kanë të bëjnë me përafrimin me rendin ligjorë të BE-së në fusha si prokupimet publike, konkurenca, trasporti, politika e ndërmarrjes industriale, shoqëria e informacionit dhe e mediave.[40]
Në planin rajonal Maqedonia vijon të ketë problemin e emrit, i cili nuk duhet të jetë sfidë e lehtë me Greqinë, që është anëtare e BE-së dhe mund të bllokojë çdo lloj vendimi pro Maqedonisë në procesin e integrimit në BE. Pa përfundimin e paketës së plotë ligjore e vendimore që rrjedh nga Marrëveshja e Ohrit, tanimë kryesisht për sistemin gjygjësorë dhe pa normalizimin e plotë të mardhënieve me Greqinë, Maqedonia do vijojë të ketë probleme e pengesa në strukturat vendimarrëse të BE-së dhe NATO-s.[41]
Kosova:
Kosova vijon të mbetet sfida me serioze në Ballkan, çështja më e vështirë e Bashkimit Europian dhe një ndër rastet më të komplikuara për zgjidhje definitive në sistemin e sotëm ndërkombëtarë.[42]Në Samitin e Selanikut, në qershorë 2003, BE-ja theksoi përkrahjen e sajë për prespektivën Europiane të Ballkanit Perëndimorë. Këshilli e përsëriti këtë angazhim në dhjetorë të 2007 dhe në shkurt të 2008 duke treguar gadishmërinë e BE-së që të ndihmojë për zhvillimin ekonomik dhe politik të Kosovës nëpërmjet një prespektive europiane.[43]
Pas vendimit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë të gushtit 2010, i cili ka deklaruar se shpallja e pavarësisë nuk ishte në kundërshtim me ligjin ndërkombëtar, një kontekst të ri është në zhvillim. Edhe pse pavarësia ishte produkt i një procesi ndërkombëtar ajo përballet me problemet e legjitimitetit ndërkombëtar. Kosova është njohur vetëm nga 22 vendeve prej 27 Shtetet Anëtare të BE, e cila pengon unitetin dhe efektivitetin e BE-së. Kosova duhet të adresojë një numër sfidash që variojnë nga institucionet e dobëta në luftën kundër krimit të organizuar. Por ajo përpiqet të vendos njëmarrëdhënie të reja me Serbinë dhe integrimin në BE.[44]
Problemet më të mëdha për Kosovën ngelen:
- Ngritja e Institucionëve
- Përgatitja e kapacitetit njerzorë
- Demokratizimi i mëtejshëm i shoqërisë
- Forcimi i shtetit ligjorë
- Liritë e të drejtat e njeriut e sidomos të pakicave
- Decentralizimi i pushtetit vendore
- Ekonomia
- Përgatitija për negociatat për statusin përfundimtarë
- Dialogu me Beogradin deri në zgjidhjen e statusit final.[45]
Asistenca dhe angazhimi i BE-së janë një mbështetje e fuqishme për integrimin Europian të Kosovës, ndjeshmëria europiane për Kosovën u shfaq edhe menjëherë posaçërisht, në fund të majt të vitit 2010, kur raportuesja e Parlamentit Europian për Kosovën, Ulrike Lunacek prezantoi në Vjenë rekomandimet për politikën e BE-së ndajKosovës, kur është nënvizuar se duhet proçeduar menjëherë nën drejtimin e aspektëve që e çojnë Kosovën kah liberalizimi i plotë i vizave.[46]
Shfletimi i literatures:
[1]Gazmend Qorraj Journal on European Perspectives of the Ë estern Balkans,,Integrating the Ë estern Balkans into the European Union: Overcoming Political and Economic Constraints , Vol. 2, No. 2, pp 79-92, October 2010, f.80
[2]Ylber Sela, Gazeta Koha, Sfida e Politikës Europiane në Ballkanin Perëndimorë, 31 tetor 2011
[3]Gazmend Qorraj Journal on European Perspectives…vepër e përmëndur, f.81
[4]Caillot Papers,The Ë estern Balkans and the EU: ‘the hour of Europe’ June 2011,f.13
[5]Antonija Petričušić, Regional Coopereaion in the Ë estern Balkans – a key to integration into the European Union, f.1
[6]Arta Ibrahimi, Integrimi i Ballkanit…vepër e përmëndur, f.57
[7]Lisien Bashkurti, Europa Ballkani dhe Sfida e Kosovës, Tiranë: Geer 2006, f.43
[8]Po aty, f.44
[9]Peter Blomeyer, Fjalim me rastin e shënimit të ditës së bashkimit të Gjermanisë, Ambasada e Republikës Federale të Gjermanisë, Prishtinë : 2013
[10]Gazmend Qorraj Journal on European Perspectives…vepër e përmëndur, f.80
[11]Antonija Petričušić, Regional Coopereaion in …vepër e përmëndur, f.1
[12]Arta Ibrahimi, Integrimi i Ballkanit…vepër e përmëndur, f.15
[13]www.euopa.eu
[14]Arta Ibrahimi, Integrimi i Ballkanit …vepër e përmëndur, f.16
[15]Antonija Petričušić, Regional Coopereaion…vepër e përmëndur, f.1
[16]Arta Ibrahimi, Integrimi i Ballkanit …vepër e përmëndur, f.60
[17]Po aty, f. 155
[18]Caillot papers,The Western Balkans and the EU: ‘the hour of Europe’ June 2011,f.13
[19]Arta Ibrahimi, Integrimi i Ballkanit …vepër e përmëndur, f. 156
[20]Mark Ndreca, Ballkani Perëndimorë në kontekstin e sfidave tëintegrimit, Tiranë: Geer,2010, f.240
[21]Arta Ibrahimi, Integrimi i Ballkanit …vepër e përmëndur,f. 162
[22]Arta Ibrahimi, Integrimi i Ballkanit …vepër e përmëndur,f. 161
[23]White Paper on European Integration of the Western Balkans, Adopted by the YEPP Council in Sarajevo, Bosnia and Herzegovina on September 18, 2010, f.4
[24]Lisien Bashkurti, Europa Ballkani dhe Sfida e Kosovës, Tiranë: Geer 2006, f.55
[25]Caillot papers,The Ë estern Balkans and the EU: ‘the hour of Europe’ June 2011,f.14
[26]Po aty,f.13-15
[27]Mark Ndreca, Ballkani Perëndimorë…vepër e përmëndur,f.237
[28]White Paper on European Integration of the Western…vepër e përmëndur, f.3
[29]Lisien Bashkurti, Europa Ballkani…vepër e përmëndur,, f.56
[30]Arta Ibrahimi, Integrimi i Ballkanit …vepër e përmëndur,f.147
[31]Mark Ndreca, Ballkani Perëndimorë…vepër e përmëndur,f. 244
[32]Caillot papers,The Western Balkans and the EU: ‘the hour of Europe’ June 2011, f.13-15
[33]Mark Ndreca, Ballkani Perëndimorë…vepër e përmëndur,f. 245
[34]White Paper on European Integration of the Western Balkans, Adopted by the YEPP Council in Sarajevo, Bosnia and Herzegovina on September 18, 2010, f.4
[35]Arta Ibrahimi, Integrimi i Ballkanit Perëndimorë në UE, Tiranë : Logosa, 2009, f. 154
[36]Antonija Petričušić,Regional cooperation in the Ë estern Balkans, A Key to Integration into the European Union, f. 13
[37]Caillot papers,The Western Balkans and the EU: ‘the hour of Europe’ June 2011,f.13-15
[38]Lisien Bashkurti, Europa Ballkani…vepër e përmëndur,, f.56
[39]Mark Ndreca, Ballkani Perëndimorë…vepër e përmëndur,f.239
[40]Po aty, f.240
[41]Lisien Bashkurti, Europa Ballkani dhe Sfida e Kosovës, Tiranë: Geer 2006, f.56
[42]Po aty, f.54
[43]Mark Ndreca, Ballkani Perëndimorë…vepër e përmëndur,.246
[44]Caillot papers,The Western Balkans and the EU: ‘the hour of Europe’ June 2011,f.13-15
[45]Lisien Bashkurti, Europa Ballkani…vepër e përmëndur,f.55
[46]Mark Ndreca, Ballkani Perëndimorë në kontekstin e sfidave tëintegrimit, Tiranë: Geer,2010, f.248
