Letërsi shqiptare: Fragment nga novela: “Kush e vrau Lajmëtarin”

lajmetarin_kush

Fragment nga novela: “Kush e vrau Lajmëtarin”

të autorit Avdi Ibrahimi

Malet e Mushtishtit e legjenda e Matoozit Fshati Verona kish një natyrë poetike marramendëse. Atje dukej jeta më e përshtatshme për rikujtime skenash idilike. Një ditë, në fund vere, Hektori fillkat vendosi të dilte në natyrë për t’u çmallur me bjeshkët e këtyre anëve. Por, ja, që vetëm nuk do ta linte Vasha e ëndrrave të tij. Më tu takuar me Vashë Gurin, u morën veshë që të vazhdonin shetinë së bashku. Ajo ishte si hëna që shkëlqente dhe ndriste qiellin. Dhe, ajo Vashë me të vërtet ishte e bukur, tamam si një ëndërr poeti! Hektorit ia kishte tërhequr vërejtjen Vasha. Hektor a t’i marrim disa gjëra ushqimore me vete se, nuk i dihet udhëtimit, nuk thotë kot urtia popullore: “E di kur nisesh, por nuk e di se kur kthehesh”. Atëherë, Hektori i vuri dorën mbi supe dhe i tha, paksa më të tallur: – Mirë lë të bëhet ashtu siçë thua ti. Hektori e kishte dashuruar atë. Po e dashuronte ende.

                                    Pamje nga Bjeshka e Mushtishtit.

Duke ecur u gjendën rrëzë pyellit. Të guri i Matoosit, që përshkonte rruga. Pyelli ishte i dendur, me lisa të gjatë, siç thoshte poeti dhe, i thellë. Aty valviteshin togje hije të zeza, kishte sheshe drite dhe hije, re të murrme me ndërçelje drite që binte nga copat e kthjellta të qiellit të asaj fundvere. Kishte dhe shpella të thella, gropa errësirash e humnera të pista. Pastaj dëgjoheshin dridhje lisash, shushurim kafshësh, zhaurim ujërash, rrëshqitje zvarranikësh, përpëlitje zogjësh, krrokama korbash, vaje shtrigash, psherëtima zanash e përplot fshehtësi të tjera që ruante pyelli në fund të atyre fshehtësive të thella. Ndërkohë Lumi i Zi gjarpëronte rrugës së tij me mizëri insektesh që ngriheshin për të vështruar se ç’musafirë i vinin malit. Ata zhytëshin më në thellësi të pyellit dhe, pothuaja se ishin afruar Gurit të Matoosit, ku kishin për qëllim të kalonin piknikun në atë fund vere.

Po afronte nata. Ata kishin tendur shatorin dhe përgaditeshin të darkonin.Vasha kish ndezur zjarrin me shkarpa të thata. Era e mishit të pjekur përhapej në shkëmbin e Matoosit dhe arrinte deri atje thellë në pyell ku dëgjoheshin ulurimat e ujqve. Hektori në heshtje shikonte zjarrin dhe seç murmuriste me vete: Zjarri! Zjarri… Kjo fuqi e panjohur iu ngrit nga thellësia e shpirtit dhe ia shpërndau mendimet, andej nga koha e antikitetit, njëkohësisht kujtoi guximin e papeshuar të Prometheut që ia kishte rrëmbyer zjarrin zotërave dhe ua kishte sjellur njerëzve. Pastaj kujtonte ngjarjet që lidheshin me luftën e zjarrit jetëdhënës për ulmarët, që e kishte lexuar qysh në bankat e shkollës në romanin e Zhozef Ronit. I kishin mbetur thellë në kujtesë Naoja dhe Hamla, simbol i dshurisë dhe vazhdimësisë së jetës njerëzore.

Por, thirrja e Vashës për të darkuar e zgjoi nga këto mendime që e kishin dërguar të trokiste në dyert e parahistoriesë. Pas disa çastesh darkuan dhe u ulën më pranë zjarrit që ndriste në errësirë. Dy buzë të përflakura u ngjitën mbi njëra tjetrën, pastaj një shtrëngim i fuqishëm i një marrëzie erotike siç do të thonin namuzqarët, i pushtoi mendjet e dy të dshuruarve, nga pasioni i zjarrtë epshor i tyre filluan t’i hedhin poshtë rrobat dhe, të lakuriquar mbetën për afro një orë të pushtuar për njëri tjetrin, tek dukeshin të ishte Naoja dhe Hamla. Ndërsa flora e fauna shqiptare shikonin këtë skenë dashurie, këtë kryevepër të perëndisë, me atë natyrë të mrekulluar nga një madhështi përrallore e hyjnizuar prej artit dhe poezisë së poetit të vrarë në megrim.

                                                Pamje e malit mbi gurin e Matoozit.

Përposh tyre Lumi i Zi çante perms maleve të veshura ma bare e drurë, perms fushave pjellore, që kishin filluar të merrnin ngjyrën vjeshtake, duke vazhduar rrjedhës së vet u jepte jetë, pishave gjethe mbajtëse, lisave gjetherënës e degëshumtë, murrizave therrtarë, gështenjave të ëmbëla, arrave të forta, shkurreve, lajthive të egra, plepave të bardhë dhe shelgjeve lotuese, që në krahët e tyre përshkonin errësirën, bufi dhe hutni. Ndërkohë u dëgjua një klithmë dreri që kish njëfarë blegërimi të zemëruar. Hingëlliu përzieshëm një at shale. Pastaj nata u mbush me ulurima të panjohura nëpër pyell. Vasha më trimëri kundërshtoi sa mundi ndiesinë e çuditshme natore të pyellit që jepte mistere të llahtarshme. Hektori, ja largoi asaj mendimet nga kjo ndiesi baladike dhe filloi t’i tregoj legjendën për Gurin e Matoosit. Çdo pyell kishte legjendën e vet. Edhe ky pyell kishte të tijën: Legjenda ka një lashtësi të largët. Para shumë shekujsh në atë gur që ne të dy e pamë gjatë ditës, me atë lartësi perj dhjetra metrash, e gjërësi prej qindra metrash ky shkëmb i hyrë i tëri në barkun e malit Maja e Zezë, me ato shpella që disa prej tyre kishin formën e harqeve dhe siç i zumë në gojë emrat e tyre, ku njëri quhej furra, mëpastaj mulliri, oda e miqve, dhoma e fjetjes, shpella e bletëve, që ndodhej në lartësinë më të madhe të këtij shkëmbi kështjellë, si dhe nën të ndodhej dhoma e daullës, siç e quajnë barinjtë e fshatit Verona.

                       Hyrja te shpella e Matoozit

Mu në shpellat e këtij shkëmbi ka jetuar një njeri i quajtur Mato Osja, pra rronte këtu me shërbëtoren plakë, Vorbullën dhe me gruan e vetë Jetikën, si dhe me tridhjtë trimat e tij. Sa here që së largu dukej Zeshkani i përtej detit me ushtrinë e tij të zezë, ai do të kaloj këtej në token dardane, ashtu siç kalojnë meteorët e zjarrtë, që shkatërrojnë fushën, çrrënjosin drurët dhe përmbysin çdo gjë përpara vetes. Dhe, pak kush do të guxonte t’ua prente rrugën që sillnin këto furtuna të ushtrisë së zezë të Zeshkanit. Pra, gjithçka dridhej përreth këtij shkëmbi të shndërruar në një lloj kështjelle të tipit dardan, por që burrat trima e kreshniku i tyre Mato ishin përgaditur për mbrojtje nga kjo furtunë e stuhishme. Matoja ishte një trim, si Gjeto Basho Muji, u gjasonte atyre kreshnikëve të rrallë të Jutbinës. Ishte shpatullgjërë, kishte duar të fuqishme, që po ta shtrydhte gurin, do ta bënte që nga ai të dilte uji, kish dy sy si dy grykë bucelash, hante një dele të vaktit, kish këmbën sa qafa e kalit, pinte verë me plloskë. Ishte i sprovuar në duele betejash dhe në çdo luftë dilte fitimtar, madje në rast nevoje dinte të përdorte edhe dinakërinë ndaj kundërshtarit. Atij i ndihmonin zanat e orët e malit në momente më të vështira, pra, këto qenie i rrinin gati dhe i mësonin artin e luftës. Vasha ngriti mbi Hektorin një vështrim të thellë. Habitej se nga e dinte ai këtë legjendë. Pas disa çastesh; Hektori vijoi: Legjenda thotë se Matoja sa here që kishte dalur nga kështjella, ai vetëm vriste e priste armikun, atëherë fillonin kërditë e mëdha. Me tridhjetë trimat e tij do ta shfaroste ushtrinë armike të Zeshkanit, së fundi merrte rrugën e folesë së tij, duke marrë më vete plaçkën e luftës. Dhe dukej tamam si ajo Shqiponja që fluturonte majave të larta për në çerdhën e vetë. Pastaj jehonte kënga e rapsodit popullor: Për xhehnem i nise ushtarët e zi, Kështu e pëson armiku që vjen në Dardani! Porse edhe Zeshkani nuk tërhiqej përgjithnjë. Por, pas disa vjetësh ai do të sillte forca të reja, nga përtej detit, për t’i zëvëndësuar të vrarët, porse për aq sa do të shtohej kjo ushtri për aq edhe do të pakësohej nga Matoja dhe trimat e tij.

Dhe kënga do të jehonte përsëri: Ç’ta ka hije shpata, kreshnik vigan Po kërkon Zeshkanin, t’i del në mejdan! Populli pas çdo beteje do t’i këndonte këngë për fitoren. Kushedi sa here armiku kishte mësyrë këtë shkëmb kështjellë, por ai do të kthehej me disfatë e humbje të madhe si në njerëz po ashtu edhe në teknik luftarake. E assesi ky vend, nuk binte që nuk binte në duart e Zeshkanit. Trim i legjendës kishte ndjenjën e krenarisë dhe në asnjë betejë nuk tërhiqej pa e thyer ushtrinë armike edhe pse pala kundërshtare me ushtarë dhe teknikë luftarake ishte ku e ku më e madhe. Pas shumë betejash e fitoresh të Matos, Zeshkani me ushtrinë e tij të madhe bëri një plan strategjiko – ushtarak, për ta bërë një rrethim të hekurt të kështjellës pas një afati të shkurtër. Matoja me trimat e tij do të dorëzohej… Mirpo kështjellarët i kishin marrë me kohë të gjitha masat e duhura për ta kaluar me sukses këtë rrethim.

Ata kishin përgaditur ushqime e të mira tjera materiale për jetesë qoftë edhe për disa vite po të mbetëshin të ngujuar. Kishin mbushur fuqitë me verë, mishra të thatë nga bagëtia që e kishin therrur, elb, tërshërë, i kishin mbushur përplot hambarët. Brenda kishin ndërtuar mullirin me tre gurë për bluarje të drithit, që i sillte lumi nëntoksor Simeont, që kishte ujë të mjaftueshëm, ndërsa ujin për pije e siguronin nga Pus i Atit që gjendej brenda Kështjellës. Ndërsa hall të madh do të kishin për drurët e zjarrit për ngrohje dhe pjekjen e bukës në furrë. Për sigurimin e drurëve më tepër kujdesej Vorbulla plakë dhe gruaja e Matos, Jetika. E, pas disa vitesh të mundimshme, një ditë vere në natyrë, përderisa po mbledhnin shkarpa, plaka dhe nusja, disa nga ushtarë të Zeshkanit që kishin qenë në vrojtim të kështjellës, mbi malin e saj kishin vërejtur dy njerëz dhe kishin vajtur e i kishin zënë këto dy fatkeqe rober dhe i kishin nisur drejt Majës së zezë, aty ku Zeshkani kishte njërën prej bazave kryesore.

Pas shumë torturave e shantazheve që i bëhen Jetikës, megjithatë, ajo as edhe një fjalë nuk do ta nxjerrë nga goja. Kështu armiqve nuk ua kishte dhënë qoftë edhe sekretin më të vogël. Me t’iu dhënë rasti ajo hidhet nga shkrepi i lartë i majës së zezë, ku do të gremiset e tëra në atë humnerë të thellë. Edhe sot e kësaj dite ajo maje e lartë malore quhet guri i Jetikës. Ndërsa shërbëtorja plakë Vorbulla, nxjerrë sekretin përpara torturave të armikut, duke u treguar atyre se si Matoja dhe trimat e tij do të dorëzoheshin! Ajo në hollësi u kishte treguar se pushtimi i kështjellës do të bëhej, nëse e gjenin një Kali të fuqishëm, por të bardhë, ta dërgonin atë mbi malin që mbulonte Kështjellën. Aty, Atin ta ushqenin me taxhi për tri ditë e tri net dhe, assesi të mos i jepet ujë për të pirë. Atëherë, Atin do ta kaplonte një etje e tmerrshme sa të filloj të çukërmon me thundrat e para pa pushuar para vetës…

E tani ç’duhet të bëjmë ? – pyeti Zeshkani. Atëherë, Vorbulla u kishte thenë që ushtarët të merrnin kazma e lopata e të gërmojnë mu tek vendi që pak më pare Ati ka groposur me këmbët e para të tija. Pas disa ditësh gërmimi të ushtarëve pushtues, del vrulltas një gurrë e madhe uji sa që përfshin çdo gjë që gjeti para vetës… Po tani ? Ç’duhet të bëjmë? – i kishte thenë Zeshkani, Vorbullës. Mos pandehni se me këtë që bëmë e arritëm qëllimin tone, për marrjen e Kështjellës, që më vite të tëra nuk kam mundur assesi ta pushtoj me as një mjet. Vasha, tani e varur në buzët e tregimtarit, përpëlitej për të mësuar për tragjedinë. Priste e drithëruar. Ndërsa, Hektori pas heshtjes së tij,vijoi: Legjenda pastaj shpjegon, se si Vorbulla u kishte shpjeguar rendësinë e daljes së kësaj gurre mbi sipërfaqën e tokës. Ja, thoshte ajo, ky ujë është që e ka mbajtur gjer më sot kështjellën e pa pushtuar nga ana juaj. Me ndeljen e këtij burimi jetësor, ata pas pakë ditësh do të dalin nga ngujimi i Kështjellës, sepse pa ujë assesi nuk mund të jetohet. Dhe, vërtetë shpjegon legjenda që, pas disa ditësh Matoja dhe trimat e tij dalin nga ngujimi dhe fillojnë një luftë të rrebtë me ushtrin okupatore, sa që nga kjo luftë dridheshin malet, u tmerruan diell e hënë.

Toka kishte harruar të lëvizte rreth boshtit të vet, yjet ishin zbehur, ndërsa dielli ishte zënë nga retë e pisëruara. Lumi u mbush me ushtarët e veshur me të zeza, të cilët u shndërruan në gurë të zi, prej nga duket se për këtë edhe quhet Lumi i Zi. Por, ja, që kjo ushtri ishte aq e madhe sa nuk kishte të sosur. Pas disa ditë luftimesh, të tridhjetë trimat vriten, ndërsa kreshniku i legjendës, Matoja plagoset për vdekje. Atëherë, Zeshkani urdhëron ushtarët që kreshnikut t’i vihen prangat e qnit që ishin të trashë sa një lis pishe. Prangat ia vejnë në qafë, e përçmojnë deri në atë masë sa nga keqardhja edhe dielli për shtatë ditë me radhë nuk do t’i lëshojë dritën tokës. Po edhe në këtë përbuzje kreshniku ynë i kërkon që t’i del në dy luftim Zeshkani, por atij nuk do t’ia mbante për ta provuar mejdanin me të. Atëherë, Matoja do të kërkonte prej tij, së paku t’i plotësonte një kusht para se të vritej, pra kërkonte nga ai dëshirën e fundit: Ç’dëshirë keni? – e kishte pyetur Zeshkani.

Dëshiroj që ta shohë përpara këmbëve të mia Vorbullën plakë! Kjo dëshirë do t’i plotësohej dhe, Vorbullën do ja sillnin mu pranë tij. Ajo drithërohej e tëra sapo iu paraqit kryezotit të saj. E, Matoja donte që më duar të tij të fuqishme ta shqyente si bretkosën, porse duart i kishte të lidhura me pranga. E, Matoja dëshironte t’i jepte një shqelm vdekjeprurës, porse këmbët i kishte të pranguara. Atëherë i afrohet dhe zë me dhëmbë kokën e saj dhe me një të lëvizur të shpejtë ia shkul nga trupi dhe ia gjuan kokën tutje. Legjenda pastaj shpjegon se koka i kishte fluturuar përtej gurit të Jetikës, në një vend paksa të zhveshur të pyellit dhe sot e kësaj dite fshatarët e Veronës e quajnë atë vend Vorbullzinë Tërë thesarët e kështjellës u grabitën nga kusarët e Zeshkanit. Ata hynë në të gjitha vendet ku kohë më pare kishte banuar Matoja me trimat e njerëzit e tij. Por u kishte mbetur e fundit për ta plaçkitur atë shpellën më të lartë në Kështjellë, ku Matoja kishte rritur bletët… flitej pastaj se aty kishte pasur nëntë qypa mjalti. Udhëheqësi i ekspeditës plaçkitëse kishte urdhëruar ushtarin e tij Romin, që më anë të litarit të hynte në atë shpellë dhe t’i ngarkonte tetë qypa mjalti, ndërsa qypi i nëntë t’u lihej bletëv. Romi nuk e përfillë urdhërin dhe i ngarkon të nëntë qypat dhe, nga lart me anën e litarit ua lëshon në tokë. Më në fund edhe ai vetë fillon të lëshohet nëpër litar. Por më të arritur nga mesi i kështjellës, befas i duket se litari i ishte shndërruar në gjarpër e ai nga frika i largon duart nga litari. Kështu bie në greminë i vdekur. Po pastaj si thatë? Thash: vijoi Hektori, se që nga ajo kohë kur kishte ikur Zeshkani me ushtrinë e tij famëkeqe e deri në ditët tona, asnjëri më nuk ka banuar a jetuar në këtë kështjellë prej guri! E pse? Sepse , kreshniku Mato Osja e kishte mallkuar!

                                                            Pamje nga Guri i Matoozit.

E sheh se si Brenda atyre shpellave kanë mbetur gjurmët e një të kaluare të largët, po të hysh nëpër ato shpella do të dëgjosh do zëra që të ngjallin frikë. Ata zëra të tmerrshëm, ato gjëmë të llahtarshme që dalin nga gjiri i shkëmbit, nga ku hera – herës ngrihret një britmë e mprehtë dhe një dam – dume e dalur nga shpella e daullës. Atëherë të gjithë barinjtë e fshatit dhe fshatrave tjera, qoftë dhe njerëzit e rastit ikin të frikësuar, se nata është gati për t’u shfaqur dhe, kë e zë terri pranë këtij shkëmbi kështjelle do ta rrëmbejnë djajtë dhe ai njeri më pastaj do të jetoj i çmendur… E tillë ishte legjenda e pyjeve, për Gurin e Mato Osit, që nëpër shtëpitë e fshatit Verona, fshatarët e tregojnë here pas here, jo pa frikë. Porse besimet e kota Vashë nuk kanë lënë rrënjë tek unë, ndërsa në kohërat e mëparshme dhe burrat me mendje të kthejlltë dronin dhe besonin në demonët, ëngjëjt, vampirët, lugetërit. E di fare mire, që vite më pare kur u shfaq në mendjet e njerëzve ai lugati që ishte ngritur nga varrezat e Rrezinës mbi xhaminë e fshatit. Pastaj kuçedrat, fantazmat e ndryshme ende tregohen tek vendasit. A të kujtohet ai njeriu me kitarë? Po. Më kujtohet e ke fjalën për atë poetin nga Dukagjini që vinte për pushim në fshatin tone.

E , pse më pyete për të? Eh!…me siguri ai kishedi sa here i ka dëgjuar me vëmendje këto legjenda, nga fshatarët e Veronës. Ai, thonë fshatarët, i ka shëtitur pëllmbë për pëllëmbë këto bjeshkë të mrekulluara. Kush e di sa here ka hyrë për kurreshtje nëpër thellësitë e këtyre pyjeve. Andej, fishkëllimat e erës duken si vaje misterioze; klithma bishash; dhe nga legjenda aq here të dëgjuar, që fatalisht robëron tërë qenien, poeti me siguri ka mbajtur shënime për këto legjenda. Ka ndodhur disa here pas dëgjimit të këtyre legjendave, ta merrte në dorë kitarën dhe me shokun e tij të ushtrisë, i cili i binte mire fizharmonikës, së bashku krijonin një mini – orkestër, me ato jone të ëmbla, frymzuese dashurie.

Shumë nga ato melodi qenë krijuar prej tij. Pastaj shpjegimi për lulet dhe thuarja e tyre në vargje ishin gjëra më të bukura për të. Ata njerëz që gjendëshin pranë tij përjetonin çastet më të mrekullueshme të jetës, thoshin fshatarët, që kishin pasur rastin të rrinin më të në natyrë apo në dhoma miqësh. Ai do të lozte pastaj si të qe në teatër Halilin e Hajrinë, njëkohësisht luante tragjedinë e Hamletit nga Shekspiri. Do të lozte me një shkathtësi pasionante që i ngazëllente të pranishmit. Ai qe një artist i vërtetë dhe një shpirt poet i talentuar. Vasha, ndjeu vetën të çlodhur e të lumtur që po kalonte piknikun me Hektorin.

P.S. Pamje e maleve të Mushtishtit marrë nga facebooku Bjeshka Mushtishtit.

1. Pamje nga Bjeshka e Mushtishtit.

2. Pamje nga Guri i Matoozit.

3. Pamje nga shpellla e Gurit të Matozit.

4. Pamje e malit mbi gurin e Matoozit.

Shperndaje ne

The Author

Avdi Ibrahimi

Autori ish- Z.kom i Brigadës 128. ZOP

Lini një Përgjigje

Adresa juaj email s’do të bëhet publike. Fushat e domosdoshme janë shënuar me një *

Ky sajt përdor Akismet-in për të pakësuar numrin e mesazheve të padëshiruara. Mësoni se si përpunohen të dhënat e komentit tuaj.