E donin vdekjen e gjuhës shqipe ; nuk mund ta duronin se Thoti fliste shqip . Nuk mund te duronin se si e thotë Petro Zheji : “ Sanskrishtja është bijë e shqipes “ , nuk mundeshin ta paramendonin që shqiptarët e varfëruar të nxënin se gjuha shqipe është lingua primeva ( gjuhë e parë ) dhe se “ gjuha shqipe rri me mënjanë , si gjuhe origjinale: e pandryshueshme dje jo e përzier në trungun e saj si sanskrishtja, greqishtja , latinishtja dhe gjuhet tjera që rrjedhin syresh ( Jeronim De Rada).
“Thelbi dhe baza e historisë nuk mund të ndryshohet, ajo mund të interpretohet sipas interesave të ditës, por kurrsesi nuk mund të ndryshojë”. “Gjuha shqipe në Evropë është e vetmja gjuhë e ndaluar me ligj për shekuj të tërë. Nuk ka një gjuhë tjetër indoevropiane që është e ndaluar si shqipja dhe kjo ende nuk është shpjeguar nga historiografia shqiptare”.
Shkrimtari ynë i njohur, Ismail Kadare ka shkruar rreth problematikës në mes Turqisë dhe Shqipërisë. Ai thotë se po tregon të vërtetën që ka ndodhur në mes shqiptarëve dhe turqëve. Sipas Kadaresë, më 1887 në Shqipëri ka patur tre mijë shkolla. Nga këto, Kadare rendit një mijë e dyqind shkolla publike e private turke, po kaq shkolla greke, treqind shkolla bullgare, por edhe shkolla vllahe dhe serbe. Ndërsa shkolla shqipe ka patur vetëm një dhe ajo ka qenë shkolla me drejtor Pandeli Sotirin. Kadare shton se Perandoria Osmane nuk e ka lejuar gjuhën shqipe. “Pra, gati çdo gjuhë lejohej të mësohej në ‘perandorinë tolerante’, përveç njërës: gjuhës shqipe! Dhe historia s‘mbaron me kaq. Katër vite më pas, Pandeli Sotiri vritet, shkolla shqipe mbyllet! Kjo është e vërteta, që ende nuk është shpalosur qartë përpara popullit shqiptar”, tha Kadare.
Shkrimi i shqipes në Jug njihet se ka filluar në shek. XIV, sigurisht me alfabetin grek. Por, duke filluar nga shek. i XVIII kishte nga ata që mendonin se gjuha shqipe duhej të shkruhej me një alfabet të veçantë që nuk do të ishte as arab, as grek, as latin, apo cirilik. Ndër ta mund të përmendet J. Vellarai, si edhe Th. Haxhifilipi që u vra nga kisha fanarjote dhe më pas ia dogjën shkrimet. Përpjekjet për të futur shqipen në kisha dhe në shkolla, sollën acarime midis kishës greke dhe shqiptarëve. Qëndrimi i grekëve ishte i qartë: djegje alfabeteve të veçanta dhe vdekje autorëve të tyre, ndërsa shqipja do të lejohej vetëm për mësimin e greqishtes. Grekët u tërhoqën paksa. Tashmë, gjuhës shqipe nuk i mohohej shkrimi në qoftë se bëhej në favor të greqishtes, mjafton që të mos shkruhej me shkronja të posaçme. Por N. Veqilharxhi mendonte se sipas këtij plani, vërtet shqipja shkruhej dhe lëvrohej, por ideja e krijimit të kulturës shqiptare nuk realizohej dhe, për më tepër, shqiptarët do të vazhdonin të ishin të ndarë sipas feve, ose më mirë, sipas alfabeteve. Me veprën e tij, N. Veqilharxhi do të tejkalonte kështu qëndrimin e V. Meksit dhe G. Gjirokastritit, që shqipëruan Dhiatën e Re duke përdorur kryesisht shkronjat greke.
Pse Kisha greke e Athinës është dhe ishte historikisht mëkatare ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve ?
Marrëveshja greko-ortodokse me osmanët ishte :”Asnjë gjuhë tjetër dhe asnjë shkollim në Europë nuk kanë pasur një martirizim të tillë: pesë shekuj dënim. Për të mos u zgjatur, mjafton një statistikë tmerruese nxjerrë nga “Historia e shqiptarëve”, e francezit Serge Metais, botuar në vitin 2006, Paris. Tabloja e shkollimit është e pabesueshme.
Më 1887, në Shqipëri kishte tre mijë shkolla. Prej të cilave një mijë e dyqind shkolla publike turke, po aq shkolla private greke, treqind shkolla bullgare, serbe dhe vllahe, shkollë shqipe vetëm një, me drejtor Pandeli Sotirin!
Një detaj: “Pandeli Sotiri jepte mësim e drejtonte shkollën me armen ngjeshur në silahe, për tu mbrojtur fizikisht nga armiqtë e jashtëm dhe atyre që ishin vegël e tyre. Sepse hapja e shkollës shqipe në Korçë dhe ajo nga i vëllai në Pogradec, e tërbuan reaksionin, grekoman dhe atë të Patrikanës së Stambollit.”dhe kjo :” Agjentët e patrikanës, që e flakën Pandeli Sotirin, nga dritarja e katit të tretë të banesës, zhduken bashkë me të, edhe lejën e Perandorisë për shkollën shqipe të Korçës. “
Kisha greke e Athinës, që Faik Konica e quan me përçmim “klerikaja greke”, është kryekëput mëkatare ndaj KOASH dhe ndaj patriotëve shqiptarë. Patriarkana e Kostandinopojës, si institucion i lartë shpirtëror i ortodoksisë, lypset të reagojë fuqimisht e publikisht për këto mëkate të rënda të Kishës greke, qoftë historike, qoftë aktuale. Le të kërkohet falje publike në respekt të ortodoksëve dhe popullit shqiptar dhe le të jepet, si provë e parë, një meshë e posaçme për tërë martirët e ortodoksisë shqiptare, që presin, as më shumë e as më pak, veçse të shenjtërohen. Është një kërkesë e lartë e ortodoksëve të vërtetë shqiptarë, që duan të kenë shenjtët e tyre, udhëheqësit e tyre shpirtërorë”
Faik Konica shkruante : “Të krijosh një shkollë shqipe në këtë vatër me pasione të ndezura fetare, do të thoshte t’u ndërroje drejtimin mendjeve për t’u marrë me të tjera halle më të mëdha, t’u çelje horizonte më të gjera: t’u ngjallje atyre njerëzve të ashpër vetëdijen për kombësinë e tyre, t’i afroje rrjedhimisht me njëri-tjetrin dhe të shuaje sherret shterpë të tyre, nga të cilat nxirrte përfitim të madh vetëm qeveria e Madhërisë së Tij Sulltanit. Të përpiqeshe të krijoje një shkollë të tillë në një mjedis të tillë dukej si e kotë.”
Për fat të ligë, edhe fanatizmi i shqiptarëve muhamedanë nuk mbeti as ai pa u vënë në veprim. Disa funksionarë të vegjël ia nisën nga intrigat, duke thënë se të dërgoje fëmijët në shkollë shqipe binte ndesh me mësimet e Kuranit;e këtë e bënin për favoret e tyre nga Sulltani.
Gjuha shqipe duhej të vdes ; ajo vritej. Shkronjat shqipe e kanë historinë e tyre të përgjakur .”Gjithsecili prej nesh ka fatin e tij, madje dhe shkronjat kanë pasur fatin e tyre, sidomos shkronjësit e tyre. Shpesh këto shkronja kanë ndjerë ngrohtësinë e gjakut të atyre që i krijuan, apo hidhërimin e helmit që mori jetën e atdhetarëve të mëdhenj. Petro Nini Luarasi vdiq i helmuar nga xhonturqit dhe Patriarkana e Stambollit. ( marrëveshje shekullore)
Kush ia mësynte të hapë shkollë, nuk kishte asnjë dyshim; nuk do ta kishte aspak të lehtë. Me të mbërritur atje ( kudo në Shqipëri ) do të nisnin edhe përgatitjet për vdekjen e tij. Vdekjet e parapërgatitura janë gjithmonë të frikshme .
Nuk mundem më shumë , ju falemnderit për vëmendje !
Gjakovë
Referencat:
Prof. Dr. Fedhon Meksi, LUFTA NË MES SHQIPES DHE GREQISHTES
Monet Maneshi. Faik Konica: Histori dhe aktualitet
Faik Konica , Historia e Shkollës Shqipe të Korçës
Jahë Sadrija: Pandeli Sotiri (1843-1891) – Mësues i Popullit
Irma Ceka ,Pandeli Sotiri fati tragjik i drejtorit te Mesonjtores
Vepror Hasani ,Ja si u vra Pandeli Sotiri nga gruaja e tij në bashkëpunim me Patriarkanën.
