Hamit TAKA – LIBRI I GRISUR
-tregim-
Atje buzë detit, gjysmë i shtrirë në shezlong, po lexoja me ëndje një roman, që sapo më kishte rënë në dorë. Ishte një botim i vjetër, me kapakë të zverdhur e të ronitur, me fletë të zhubrosura në cepa, por që dukej magjepsës dhe ma mbante frymën pezull që nga faqja e parë. Megjithatë veshi ma kapi qartë një thirrje zëmprehtë:
– Libra për të shitur! Libra të mira e të lira!
Fjalia e fundit “Libra të mira e të lira!” m’u duk kontraverse… Ama zëri i librashitësit ambulant, i cili nuk ishte më shumë se dhjetë vjeç, filloi të më pëlqente. Një zë i mprehtë, me akustikë të pasur dhe melodioz.
– Libra të vjetër e të rinj! Nga shkrimtarë klasikë e modernë! Për të rinj e të vjetër! Për të pasur e të varfër! Edhe për të posadashuruarit!
Kur u afrua te çadra ime, i vura re shtatin dhe veshjen, në kontrast me zërin e bukur e kumbues. Ndjeva një farë dhimbjeje dhe mëshire për të. Por ai ishte i pandjeshëm ndaj emocioneve të mia. Më shikonte vetëm si një blerës potencial, meqënëse po lexoja një libër. Shtirej sikur nuk më vështronte, si i thonë, më vështronte me bisht të syrit dhe filloi një ligjëratë të pa imagjinueshme për moshën, shtatin dhe veshjen e markës “Varfëria”.
– Libri është pasqyra e njeriut! Blejeni librin dhe shikoni veten, në se jeni zemërmirë apo zemërligj, shpirtpasur apo shpirtvarfër, bujarë apo çingunë, të bukur apo të shëmtuar, të lumtur apo të zhgënjyer nga jeta!
Për një vëzhgues, që nuk ka haber nga inteligjenca e mahnitshme e fëmijëve, dukej se ai djalë nuk thoshte fjalët e tij, por fjalët e dikujt tjetër. Ama deklamimi i tyre të pushtonte të tërin me atë timbër të pazakonshëm.
Por çudia, që do të pasonte, ndodhi pikërisht kur po kalonte para çadrës sime. Ngrita kokën ta vështroja mirë. Kuptova se stina e verës favorizon të varfërit, sepse ajo u kursen rrobat e trupit, duke u mjaftuar me një palë pantallona të shkurtëra e një kanotjere. Pavarësisht se pantallonat e ronitura tërë zhul dhe kanotjerja tërë vrima shkonin tej cakut të varfërisë, ai dukej fëmijë i këndshëm.
Në shpinë mbante, si breshka zhguallin, një çantë të madhe shkollore dhe në dorë një libër. Mënyra se si vështronte, me sytë e ngulur te kopertina e librit tim, m’u duk paksa agresive.Pasi u përkul ca me trupin e deformuar majtas, në përpjekje për t’i shikuar titullin, ndonse koopertinat ishin dukshëm njëlloj, u ngrit me vrull dhe mori drejtimin anës plazhit. Por s’bëri as dhjetë hapa, kur filloi ta griste librin me furi, duke shtrënguar dhëmbët. Meqënëse dora i kishte kapur shumë faqe dhe nuk i coptonte dot të gjitha njëherësh, gjeti mënyrën më të lehtë, duke i grisur fletët një nga një.
Kjo marrëzi e tij më la një mbresë të keqe, por edhe dhimshurie, pasi më dukej se zemërimi i tij ndodhi kur u bind se libri që mbante në dorë kishte të njëjtën koopertinë, të njëjtin titull dhe të njëjtin autor me librin tim. Ku e ku shkaku i vërtetë, – vranë mëndjen shumë të pranishëm kureshtarë e mëndjefemër, – por unë, që mbaja të njëjtin libër në dorë, e kuptova çfarë kishte në mend. Pra, në se unë nuk do ta kisha atë libër, mund ta bleja nga ai. Mirëpo e vërteta ishte edhe më dramatike, të cilën e kuptova pak më vonë.
U nisa drejt tij dhe, kur u bind se po i afrohesha, filloi t’i griste edhe më me vrull fletët e mbetura. E pashë se ishte shumë nervoz (unë kam pak haber nga psikologjia e fëmijëve) dhe, pasi i buzëqesha nga afër, desha t’i përkëdhelja flokët, por, sa iu afrova, bëri edhe ca hapa para, që, kur të arrija unë, të mos i kishte mbetur asnjë fletë librit. As donte t’ia dinte për ndotjen e plazhit. Nuk e zgjata më dhe e pyeta:
– Pse po e gris librin, o djalë i mbarë?
Ai mu përgjigj me kundërpyetje:
– Ç’të duhet ty? Pse të mos e gris? Dhe jam djalë i prapë, jo i mbarë.
– Se libri është i dobishëm për njeriun.
– Pse është i dobishëm? Mos hahet gjë libri?
– Të dobishme nuk janë vetëm ato që hahen. Libri nuk hahet, por lexohet me kënaqësi.
– Ku ka lexues, që lexojnë me dëshirë? Unë s’kam ndërmend të lexoj libra.
I kërcenin qepallat e kuqërremta mbi sytë kaltëroshë.
– Pse s’ke dëshirë?
– Se nuk dua të lexoj.
– Ama di të lexosh!
– Sa për të lexuar titujt e librave.
– Dhe je i kënaqur me kaq pak?
– Ç’më duhet më shumë?
– Se leximi të bën të ditur dhe dituria është e dobishme në jetë.
– Po ti a di të lexosh?
– Po të mos dija, nuk e mbaja këtë libër në dorë.
– Libra mund të mbajë në kurriz edhe gomari, si puna ime, ose majmuni me këmbët e para, por ata s’dinë të lexojnë.
– Si ta marrë këtë, si mënçuri tënden apo ofendim për mua?
– Merre si të duash, por unë s’kisha ndër mend t’ju ofendoja. Ti je i vetmi që lexon në plazh.
– Unë mendoj se ka dhe plot të tjerë.
– Ashtu është, por ata që lexojnë janë të huaj, jo shqiptarë.
Më zuri ngushtë. Ai djalë ishte dreqi vetë. Thoshte ca të vërteta të çuditshme. Desha ta ndërroja bisedën, por më pyeti papritur:
– Ku e gjete atë libër?
– Tani sapo e bleva?
– Nga kush e bleve?
– Nuk e njoh. Kaloi këtu një moshatari yt, që shiste libra dhe ia bleva.
– Ah, Lili!
– Kush është Lili?
– Një shoku im. Evgjiti i dreqit!… Prandaj e grisa librin.
– S’e kuptoj, ç’lidhje ka kjo. Pse ta grisësh librin se një të tillë ma shiti shoku yt?
– Atë libër ia kisha dhënë unë .
– Pse ia dhe?
– Se qe fati i tij.
– E çfarë fati?
– Unë kisha dy libra të tillë, njërin ia dhashë atij, se dy libra njëlloj nuk shiten gjallë në botë.
– Nga e di ti?
– E kam provuar.
Ja shkaku i tërë zemërimit të djalit. Ishte vërtetë punë fati. I ikën lekët nga duart.
– Ti shet gjithnjë libra?
– Jo, vetëm tani në kohën e plazhit. Shes ndoca libra të vjetra…
Plazhi gëlonte nga shitës ambulantë, fëmijë e të rritur. Ata mbanin në duar bidona kauçuku me mjaltë, me midhje, me ngjasme të freskëta, qeska plastmasi me çaj mali, me fruta, tepsi drejtkëndore të varura në qafë me misra të pjekur, krepa, byreqe e lloj-lloj asortimentesh për të grënë, kurse ai mbante në shpinë një çantë me libra dhe u bënte thirrje plazhistëve qejflinj, për të lexuar.
– Ku i gjen librat që shet? – e pyeta.
– Në kazanet e plehrave.
– Si, gjen libra në kazanet e mbeturinave?
– Po. Ka plot. Askush s’lexon më libra. Ja, ti je i pari që bleve sot një libër, ama do të lexosh ca faqe dhe do ta flakësh në koshin e mbeturinave.
– Libra ke edhe në çantë?
– Po.
– Për t’i shitur?
– Me ngjasme, se kush i blen! Edhe po bleu ndonjë plazhist, për të kaluar kohën, do ta hedhë sërish në kazan dhe unë do ta marr prapë për ta shitur.
– Nga i di gjithë këto gjëra.
– Më ka treguar mami, që pastron shtëpitë e pasanikëve.
– Çfarë të ka treguar mami?
– Ajo më thotë se pasanikëve nuk u mungon asgjë në faqen e dheut, vetëm libra nuk kanë.
Sa shumë gjëra i ka mësuar jeta kaq herët këtij fëmije, mendova.
– Ku të punon babai? – ndryshova bisedë.
– Nuk kam baba.
Në sytë e tij shkëndijoi një shkrepëtimë rrufeje. Pasi u zymtua e shtrëmbëroi buzët, ma priti:
– Më ka vdekur.
– Kur dhe pse?
– Në luftë!
– Në ç’luftë?
– Në atë të ’97-ës… Nëna, që e mban mend, më thotë se e vranë para shtëpisë, për t’i marrë paratë e punës ditore.
Një zë i brendshëm më bëri ta përqafoja, ta quaj: “vëllaçko, shpirt, bir i shtrenjtë!”…
– Pa më thuaj, çdo të bëhesh kur të rritesh?
– Unë?!
M’i nguli sytë thikë. Kryqëzime vështrimesh të kaltra.
– Këpucar do të bëhem.
– Këpucar?
-Riparuesh këpucësh. Si babai im.
– Pse pikërisht kështu?
– Po çfarë tjetër?
– Jurist bëhu!
– Ç’janë juristët?
– Gjykatës, prokurorë, avokatë.
– Nuk mundem.
– Pse?
– Sepse nuk mundem, prandaj…
– Mirëpo, pse?
-Nuk i duroj dot fare ata avokatët, gjykatësit e prokurorët.
– E habitshme! E kush nuk do të donte të ishte i tillë?
– Ja, unë s’do të doja të bëhesha kurrë i tillë. Ti bëhu vetë avokat në patsh oreks. Sepse, kur mamaja donte të merrte nga vëllezërit e saj pjesën e pasurisë, që i takonte nga babai i vet, avokati e sorollati dy vjet dhe e nxorrën me gisht në gojë.Edhe ato pak para, që na kishte lënë babai, ia mori të gjitha. Na thau zorrën për të grënë.
– E po mirë, bëhu doktor atëherë.
– T’u thaftë goja, mos e thuaj atë fjalë!
– Si ta nxë goja? E cili është ai që nuk i pëlqen të jetë doktor?!
– Ta tregoj tani pse nuk i shoh dot me sy. M’u sëmur mamaja. Na erdhi një syresh në shtëpi. Thyem kutinë e kursimeve, të cilën na e kishte bërë babai qëkur ishte gjallë. Na i gllabëroi të gjitha monedhat metalike100-lekëshe. Na mbetën vetëm ca 10-lekëshe e 5-lekëshe. Me to mezi paguam recetën. Mezi, po të them.
– Sidoqoftë, mamaja u shërua.
– U shërua, u shërua, ama edhe të hollat na fluturuan. Dy ditë rresht nuk futëm gjë në gojë.
– E, po, fundja bëhu mësues!
– Se mos shkoj unë në shkollë!
– Po ç’ke që nuk vete?
– Më ka terc mësuesi.
– Përse?
– Bëj prapësira, prandaj.
– Po hiq dorë nga ato!
– Sikur marr vesh unë se ç’janë prapësitë!
– Janë pikërisht ato që mësuesi të thotë të mos i bësh.
– E lehtë të duket ty kjo? Një ditë i pashë shokut të bankës dy lapsa. Ia mora njërin. Më quajtën vjedhës. Unë ia mora nga që s’kisha fare. Me që kjo ishte prapësi, madje sa nuk bëhet, më nuk e përsërita. U betova të mos ia merrja më lapsin kurrëkujt. Ama, pas ca ditësh, ia mora një vajze fletoren. Këtë herë as më shan as më rrahën e as më dëbuan nga shkolla.
– Qënke sjellë shumë keq, – i thashë.
– Prit, prit ti, s’ke parë gjë akoma.
– Ke bërë prapësira edhe më të mëdha?!
– Po. Më ndodhi ajo që nuk durohej. Një nxënës, i biri një pasaniku, më tha “zorrëtharë!”. I hoqa një dru që ta mbajë mend. U ankua te mësuesi. Ai më tha se nuk mbante më ujë pilafi. Më nxorri për leckash jashtë dhe më nisi te drejtori. Unë nuk u paraqita te drejtori dhe kështu që nuk shkoj më në shkollë.
– Po a s’e kupton se mësuesi deshi të të ndihmonte, pasi edhe ti je sjellë shumë keq.
– Keq, the? E pastaj? Se mos kam ndërmend të bëhem dikushi.
– Kur qënke kështu, ç’ke ndërmend të bëhesh?
– Ta thashë një herë! Këpucar. Edhe babai im atë punë ka bërë. Vëlla Sotiri më thotë të bëhem polic.
– E ke xhan vëlla Sotirin?
– Patjetër. Edhe mamaja e ka xhan. Ai e kalon natën shpesh te ne. Na jep edhe të holla. Kur s’kemi ç’të hamë, ai na nxjerr në çast nga sikleti. Mamaja ndonjëherë i thotë se u shpenzua shumë, ai i përgjigjet: “Hë, moj, se shoferave dhe keqbërsave ua marr!”
– Pse, nuk e ke vëlla të vërtetë, më të madh?
– Ç’domethënë “të vërtetë”?
– Thjesht vëllai yt i madh. Nuk është edhe ai djalë i tyt eti?
– Besoj se jo.
– Po i kujt është?
– Nuk e di.
– Sa vjeç është?
– Eshtë më i madh se unë.
– Ti sa vjeç je?
– Nëntë a dhjetë, s’e di.
– Po ai?
– Eshtë goxha i madh.
– Sa?
– Kaq sa ti, akoma më i madh se është polic.
– Ta lëmë këtë bisedë! Hë, pra, a do të bëhesh polic?
– Ncëk!
– E, pra, do të bëhesh këpucar. Kur të bëhesh i tillë çfarë do të nxjerrësh?
– Do të fitoj të holla.
– Tjetër?
– Do të pi cigare.
– Tjetër?
– Do të pi raki.
– Pastaj?
– Përsëri do të riparoj këpucë.
– Pastaj?
– Në djall do të shkoj.
– E shikon sa keq flet? Do t’i shkul veshët.
– Vetëm mos t’i thuash mamasë.
– Këtë nuk e bëj.
– Ti je njeri i mirë.
– Faleminderit! Edhe ti do të bëhesh djalë shumë i mirë!
– Aha, lere mos e nga sa djalë i mirë!
– Mirë, mjaft tani, se u vonove. Pa hape çantën, të shikojmë çfarë librash ke.
– Të gjitha?
– Po, po, të gjitha.
– Ja këto janë. S’janë ndonjë gjë e madhe, por s’bëjnë për ty.
Nxorra nga xhepi një monedhë pesdhjetë mijshe, sigurisht të vjetra. Ai shqeu sytë.
– Por unë s’kam të të kthej kusur.
– S’ka nevojë, do t’i blej të gjitha.
– Janë shumë libra, zotëri, ç’i do të gjitha! S’i mbaron dot së lexuari gjithë jetën.
– I mbaroj, i mbaroj! Futi lekët në xhep dhe shko jepja mamasë tani.
– Zotëri, ato pesë mijë lekë s’i bëjnë dot, jo pesdhjetë mijë!
– Kaq bëjnë. Këto janë libra të vjetra me çmime të hershme. Tani ka ndërruar kursi i lekut…
– Faleminderit, zotëri! Kaq lekë as mamaja ime s’i ka patur kurrë.
– Në vend të mirë! – e urova dhe u shtriva sërish në shezlong.
Fillova të meditoja… Por prapë s’m’u nda zëri i tij:
– Zotëri, çfarë pune bëni ju?
– Pasi hezitova pak, iu përgjigja: Mësues!
U step një grimëherë, pastaj foli përsëri me atë zërin e bukur:
– Mësuesit janë njerëz të mirë. Të premtoj se do të vazhdoj shkollën dhe do të bëhem njeri i mirë!
