Shkruan : Brilant Gashi
Kthim tek të parët tanë (shkrimi #7)
Për t’i shpëtuar robërisë dhe torturave romake , duhet të bëheshin edhe kryengritje të mëdha për të shprehur pakënaqësinë e tyre ndaj romakëve barbarë . Këto kryengritje , bënë jehonë të madhe në të gjitha trojet ilire , por shkaktuan shqetësime të reja edhe në Perandorinë Romake .
Ndarjet administrative që u bënë , dhe një sërë masash të tjera ekonomike e politike , dëshmojnë se romakët që në fillim u përpoqën me çdo mënyrë t’a pengonin ribashkimin e trojeve ilire .
Ilirëve nuk u lejohej të ndërtonin anije . Ashtu si edhe në Maqedoninë e pushtuar edhe në Iliri asnjërit nuk i lejohej të tregtonte ose të martohej përtej krahinës ku jetonte .
Mbledhjet popullore mund të mbaheshin vetëm brenda çdo krahine . Shtypja dhe shfrytëzimi romak erdhën duke u shtuar . Një pjesë e banorëve shpërngulet nga trojet e tyre shumë banorë u kthyen në skllevër . Të gjitha këto shtonin pakënaqësinë e të gjitha shtresave shoqërore ilire .
Të shtyrë nga dashuria e madhe për liri , ata rrëmbyen shpeshherë armët kundër administratës shtypëse skllavo-pronare . Megjithëse kryengritjet e tyre shtypeshin me egërsi , ata përsëri ngritnin krye kundër sundimtarëve të huaj .
Sundimi romak dëmtoi rëndë ilire , të cilat kohë pas kohe shpërthenin në kryengritje për t’u çliruar prej shfrytëzimit dhe shtypjes romake .
Kryengritja më e rëndësishme dhe më e gjerë e ilirëve ka qenë ajo që u bë prej vitit 6-9 të shekullit të parë të erës së re , në kohën e perandorit Oktavian Augustit , e cila në histori njihet si Kryengritja e Madhe e Ilirëve , ose ndryshe Kryengritja dalmatino-panonike .
Në kryengritje morën pjesë më parë dy fise ilire , fisi i desidiatëve , të cilit i printe Batua i Desidiatëve dhe fisi i breukëve , të cilit i printe Batua i Breukëve . Kjo kryengritje jehoi tek ilirë e Ballkanit duke filluar prej Panonisë e deri tek Dardanët .
Me desidiatët u solidarizuan dalmatët dhe panonët , të cilët u hodhën në kryengritje dhe korrën suksese në ndeshjet e tyre të para me ushtrinë romake .
Kryengritësit formuan një ushtri të madhe , që numëronte 200.000 këmbësorë dhe 9000 kalorës . Ushtria kryengritëse ilire zhvilloi shumë luftime kundër romakëve : në drejtim të Italisë , të qyteteve në bregdetin Adriatik dhe në drejtim të Maqedonisë , kurse në brendi – kah kolonitë romake .
Këto luftime i frikësuan romakët , sidomos kur kryengritësit ilirë depërtuan në Itali . Njëkohësisht u formua një ushtri e madhe romake për të shuar kryengritjen . Mandej , Oktaviani , përpiloi planin e operacioneve luftarake . Sipas këtij plani romakët sulmuan nga veriu e Maqedonia dhe arritën deri te Panonia , por u detyruan të tërhiqen .
Sulmi i parë i ushtrisë romake nuk dha frytin e paramenduar – shuarjen e kryengritjes ilire . Tiberi bëri për vete Batuon e Breukëve . Kështu lindi përçarja mes kryengritësve ilirë . Batua i Desidiatëve u tërhoq me forcat e veta në Dalmaci . Këtu u zhvilluan ndeshje të rrepta . Batua i Desidiatëve u detyrua të dorëzohej në Kështjellën Andetri . Gjatë këtyre ndeshjeve u shquan edhe gratë ilire , që luftuan trimërisht , duke mos dashur të bëhen skllavëresha të romakëve .
Kryengritja e madhe ilire , edhe pse u shua dhe dështoi , ka rëndësi të madhe historike , sepse tregoi qartë pakënaqësinë e ilirëve kundër sistemit shtypës dhe shfrytëzues skllavo-pronar dhe tronditi fuqinë e shtetit romak . Kjo kryengritje u shtyp pas tre vite luftimesh !
Rezistenca e ilirëve kundër romakëve në trajtë luftërash të armatosura zgjati 250 vjet , prej shekullit III para erës së re deri në shek.I të erës së re . Edhe pse romakët pushtuan Ilirinë , nuk mundën t’a shuajnë rezistencën ilire .
