Po u nis këtë studim shkencor të studiuesit Asqeri Boçi mbajtur në Simpoziumin e II-të Ndërkombëtar, “Pellazgët, gjuha dhe pasardhësit e tyre” Tiranë nëntor 2012. Mendojë se është i rëndësishëm pasi ka të bëjë me lashtësinë e gjuhës dhe të racës tonë dhe ku me fakte dhe argumente na dëshmon se Homeri fliste shqip dhe, edhe Iliadën dhe Odisenë i ka shkruar në gjuhën shqipe.
Mërmëritjet e Homerit.
Për Alparinë e Albanologëve Gjuhëtarëve Historjanëve dhe Arkeolgëve!
Në vazhdim të studimit të veprave të Homerit, të traskiptuara fallco deri më sot, do të mundohem të argumentoj se, mbështetur tek shpatullat e këtij gjiganti, mund të shikosh më qartë e më larg në thellësi të kohërave, vijueshmërinë e të folurit dhe të shkruarit e gjuhës shqipe.
Ë-ja E PASHQUAR DËSHMOHET 3000 VJET MË PARË.
Oi se per evla psan!
Sipas mendimit tim, s’ka shqiptar që të mos e kuptojë këtë shprehje, të shkëputur, nga Odisea e Homerit. Ne stërnipërit e Homerit duhet të studiojmë gjuhën te burimi, jo te delta. Në kumtesën time në Konferencën e parë mbi qytetërimin pellazg, (Historia e antikitetit Ballkanik lexohet vetëm shqip), midis të tjerash, kam thënë se alfabeti është krijuar për të hedhur në mënyrë grafike zanoret dhe bashkëtingëlloret e gjuhës shqipe. Një nga zanoret e veçanta është dhe ë-ja. Ta shohim me disa shembuj shfaqjen e saj që herët në tekstin e Iliadës dhe Odisesë së Homerit, dëshmi që vërtetojnë, sipas mendimit tim, njëkohësisht edhe gjuhën shqipe të Homerit.:
1- Ypnoy m’ ane-gei-reis e-dheos, os m’ e-pe-Dise fila vle-far’!…(Odise,kap.23rr:16,17)
Në shqipen e sotme kjo lexohet: Hypni më andej, gjeje, rej dheut, mos më e pe Odise djalin. Vlen fara…
2 – O i ket’ e po pso menos kakoi…….(rr.19) Në shqipen e sotme lexohet: O i shkret’, e po pso mendoj’ koka….RA-PSO-DI i emërton edhe Herodoti veprat e Homerit. Pra, fare pastër na jepet etimologjia e fjalës: Ra pësimi, di.
3- Ka-le-santo gar ay toi, kai mako-men kat’ em’ ay ton ego…(ILIADA,kap.I.rr.270,271)
Ka lindur sot njeri (gojtar), ai don, ndaj mbako mend, ka të ëmën ai tërë mua.
4- Lis-som’ Akilleij me-the men holon……(rr.283)
Lidh shumë Akili, më the mëntë hollon!…..
5- E-pos t’ e-fat’ ek t’ ono-mase! “te-knon , ti klaie-is ; (rr.361,362)
E pastë fat’, ektë (iktë) te ana.(t’ e shkëputur në shërbim të dyfishtë) mbase! “Tek këndon ,ti ishe duke qarë;(rr.526,527)
6- U gar emon pa-lina-gre-ton udh’ a-pate-lon ,udh’ a-te-ley-te-ton….(ILIADA,kap.I.rr.526,527)
Un’ njeri, pa emër linda grua, ton udhë, më patën lënë, udh’ asht’ të lejnë të tërë.
Kemi bërë fare pak për gjuhën shqipe dhe pjesën më të madhe të historisë! “Thes-tori-di” thotë Homeri, ”Is-tori-kon” periudha Bizantine, ”Is-torion”΄, Ηis-tori sot. “Is ga is” (ish nga ish) thot’ Homeri, “tori”= tregoi, ”thes’= thes, ”di”= di, ”kon”= qenë. Ju kemi falur shumë të tjerëve. Kemi rreth 70 vjet, që harxhojmë energji për dy-tre vjet të luftës anti-fashiste, ose maksimumi, që nga Lidhja e Prizrenit! Dhe ky harxhim energjish, kryesisht, brenda “vendit”! Po 270 vjet, luftërat Iliro-Romake, lufta më e gjatë në historinë e njerëzimit? Po para dhe pas kësaj lufte? Shumë pak. Si ka mundësi, që mbishkrimet, para rënies së Ilirisë, brenda trevave Ilire , të jenë greqisht apo latinisht? Vijon….
MBISHKRIMET NË APOLLONI JANË NË GJUHËN GREKE APO SHQIPE ?!
Po e nis nga letra e vjetër “Greke”. Në fillim, ka të pikturuar diellin dhe në fund, një pemë të lulëzuar. Ja si nis ajo: DE MOM ISIS O VOISE, TA PROVATA TOT. “Dielli, mëmë, ishte, e vezullimit, ta provojmë dot”?
Në mbishkrimet e Durrësit: PRI GONI. Ti referohemi Homerit:
Apo-stil-von-tes a lei-fatos! o-Is epi men PRIN Nileys ises-ken, the-o-fin mis-toor Atalantos! All’ o men e-di Kiri dha-meis. Ai-dho-sdhe ve-vikei, Nestor tot’ e-fijse geri-nios, u-ros Akaioojn, SKIJPTRON e-koon. (Odisea, kap.3.rr.408-412)
“Japo s’dal, von tash, a (asht’) më la fati! o Is(at) jep mend, prim, Nil paskish ken, the o (është) fund, mbitur i tër, si Atalanta! All’o mend, e di Kiri, ç’më jep mua. Ai, jep, s’jep ve vikej. Nestorin, do të e flisj, grahi (erdhi shpejt, nga vjen fjala gara) ndihmon, tu rrosh Akejve (Kaonëve), SHQIPTRON e koon (e qenë)…..”
Mbishkrime të Apolonisë:
1- O = është…. OS = është. HAIRE = haire. Germa “O” në rapsoditë e Homerit përdoret, si fjalë = është, si pyetësor dhe si thirror. Në të njëjtin stad përdoret edhe sot, në disa treva: (o e omël, o omëlcin’) ”. Hair; haire, hairi. Kjo fjalë përdoret shpesh në mbishkrimet e Apollonisë dhe është “vërtetuar” si fjalë jo shqip. Cilat janë argumentet?!… Ne këndojmë: “Të mi thuash, djalë mirit, të më bëhesh, i hairit!.. Hair! Çe mirë të solli ? Në të folurin e përditshëm kjo fjalë vazhdon të ketë po atë kuptim që ka pasur edhe 3000 vjet më parë, edhe në mbishkrimet e Apolonisë: Lajme të gëzuara; produktiv; të mira!…..(në ndonjë rast ajo është e pazëvendësueshme plotësisht)
2- ELEI = Lash, THERA M’NI = thera, MIS HARIN = më ndihmon, HAIRE = harrijnë, Haire. Pra një vend ku theren kurbanet, e ther dhe e lë, për të ndihmuar, të sjell haire. «Εktori therma…ek nosti-santi, nepie, udh’…! (ILIADA; kap. 22 rr.444, 445). Hektorin therma…ik nashti, sonte, jepi udhë…! Nga Homeri te mbishkrimet e Apollonis, s’ka ndonjë ndryshim esencial, qoftë në gjuhë e qoftë në shkrim.
3- ROS = Rrosh, ME-MNI = me mny!
Po sjell pesë nga mbishkrimet e Apollonisë, dy të marra nga libri i Profesor Neritan Cekës dhe tre të marra vet në terren.
- – TROFIME, 2. – SI 3. – FYRMOS 4 – IKIFOROS 5 – IROSEV
ETOON KG’ – NDI- G’ TOONKD TiI’DIA’SINVIOO SIKILITO
HAIRE – IAST – HAIRE. AROOMATIOO TEKRATORI
DANAI – PAT – ZISASIETI SITIKOS.
TROFIME. N’MNIMIS HARIN.
Linja zyrtare mbron me fanatizëm tezën se këto mbi shkrime janë greqisht. Le të na i zbardhin me gjuhën që pretendojnë! Ne përsëri i qëndrojmë mendimit të argumentuar se, ato janë shqip. Pse i shmangeni debatit për një çështje kaq të rëndësishme?!…Dokumentimi në një libër (fatkeqësisht, një kopje e vetme në të gjitha institucionet, dhe ajo jo në shqip), e këtyre mbishkrimeve është një pasuri kombëtare dhe me vlerë për autorët. Traskiptimi i këtyre mbishkrimeve jo vetëm që mbush gropat e errëta të historisë, por saktëson shumë pikëpyetje. Përshembull: Mbishkrimi: Si-ma Aleksavdroy Apolloniatis. Mund të sillja nga Homeri me dhjetëra shembuj, që “ma” = mba dhe “si” = si. Pra, “sima” lexohet; si mban. Në qoftë se përkon, vendi i gjetjes së mbishkrimit, me vendin e gjetjes së bustit, ne do të kemi të dokumentuar një bust me tipare reale, të Aleksandërit të Madh. Në libër shkruhet se FYRMOS vjen nga latinishtja fyrmus. Ky përcaktim mendoj se nuk është i saktë për arsyet e më poshtme: E para, shkrimet s’janë, as me alfabetin latin, e as në gjuhën latine. E dyta, ne themi :gum, glumë, gjumë, pra gjuh’ më (s’ka më) ; fyr-më, ose firmos = mos fyras
Homeri: Ei di o-moy po-le-mos te da-majç kai loi-mos Akaioys. (Il.kap.l.rr.61) “E i di una, po le mos të ndahemi, mbaj, ndaj mos loni me Akejt”. «Τe paj-sai a-gyi-ai es firas” (OD.kap.3,rr.487) “Te pa, se është ai gjiri, që është firasur”. Vijon…
MOZAIKU I MESAPLIKUT DHE EPITAFI I TROPOJËS
MOZAIKU: A = Asht’ Pamja tregon kamje, (kamja ,tregon fuqi dhe dinjitet.)
PAR = par, KE = ke, AS = asht’.
EPITAF VARRI TROPOJ.
LEPIDIA – LEP-I-DIA = Urdhëro, e dija, PISAIVIA – PIS-AI-VIA = thirri-ai-vajta.
HIC SITA EST – HIC SI-TA EST = hiç si ta është. Alfabeti është latin, por jo gjuha. Në qoftë se do ta lexonim: “Lepidia nga Pisavia”, e para na mungon një “I”. E dyta ku është, “nga”(ga), apo”na”, sepse ekziston e shkruar, 7 shekuj para këtij shkrimi!? Po hiç, po “sita”? Te Homeri: “si”, sy = sy (siri), ”sita”= sita, sitis, shkruan ai, lep = lep. Po “ta”? Ja si flasim edhe sot : Erdhi ja bëri “ta”dhe iku, s’harrita ta shikoj.
Po shkëput një rresht nga Iliada, për të parë kuptimin e asaj kohe.
Ta t’ ’e-onta ta t’ ’es-somena pro t’ ’e-onta! (kap.I.rr.70)
Ta të ndëjta, ta të jesh, s’u medova, pro të ndejta.! Pra, siç përdoret edhe sot “TA”= gati, një sekont. Në hyrje të Apollonis është gdhendur : ZAV. ZAV i themi edhe ne edhe Grekët, ne i themi edhe tokëz (tok zen’), por za-ven(d), është shqip. Në rast, se do ishte e nevojshme, mund ta ilustronim. Po të shikonim formën e mbylljes së portës , dy pjastra të trasha hekuri paralele, dhe dy matrica respektive në gur, kanë tamam, formën e një zave apo tokze. I qëndroj mendimit se, të gjitha mbishkrimet, para mbarimit të luftërave Greko-Romake dhe Iliro-Romake, nuk mund të lexohen saktësisht, pa gjuhën shqipe. Midis shumë studiuesve shqiptar spikat profesor Petro Zheji (heshtja ndaj veprës së tij shkencore është e pa justifikueshme); dhe jo shqiptar, do të veçoja Rober D’ Angeli, i pa vlerësuar nga akademia e shkencave dhe institucionet e tjera.! Ai është një udhërrëfyes i pazëvendësueshëm. Mbasi e lexon, të lindin pyetjet, që duan përgjigje. Ditën e rënies së Kostandinopojës, pse e kemi ditë tersi? Pse vetëm ne këndojmë : “Selanik e tatë pjet’ siç ka qenë do të jetë!” A mos vallë, edhe kënga labe: “Vinte Ana malit-o/ me të tre të bijat-o/ Troj e lena/ Troj se lena/ dil bejk’ Ana/ nga bedena. Troj u lo/ Troj su lo/ me të tre të bijat-o”. Mund të jetë këngë për luftën e Trojës ?! OMIROI është shkruar emri i Homerit, pra O-MIRI, sot A-MIRI. Homeri ngelet për koiçidencë, si stacioni “mir” në kozmos, që shikon lart e poshtë. Pa studimin e veprave të tij, nuk mund të kemi studim të plot të gjuhës shqipe, dhe për rrjedhojë, as histori të plot të Shqiptarëve, Ballkanit e më gjer. Kur lexon Homerin, kupton qartë, etimologjinë e fjalëve: mega, anthropo, Fenikas, Pellazge, ç’është feja, kush janë Akejtë , Dardanët, Ellinët etj. Të thyejmë mitet e sajuara (mythet, mbi-thëniet, ashtu si mara-thyon, marr-thyon “thënien”, ashtu si le-gjend “le atë që gjen). Një nga akademikët tanë thotë se shqipja nuk ka fuqi të shpjegojë fjalët ndërkombëtare, dhe po aty, thotë se po shkruan një libër, ku vërteton se Evropianët e kanë origjinën nga grykat e jugut të Shqipërisë. Kjo do të thotë, se fjalët ndërkombëtare, sipas tij, s’kanë lidhje me gjuhët Evropiane…! Vijon…
PAKËZ ETIMOLOGJI
Nisur nga fjalori shqip i Homerit dhe nga shqipja e sotme, po marr disa nga fjalët më të përdorshme: Mizafobi; Alien; Kargo; Serë (efekti serë); Koma. “Miza”(miga, greqisht), ne s’ju themi vetëm mizave, por edhe për një fole arrëzash apo koshere bletësh, themi; Ka shumë mizë? “Pe fyg menos”,ose, “e pos fygen”, thot Homeri. Fyg=Frik. Pra miza-fig-bi, me këtë logjik të shqipes, shpjegohen edhe homologet e mizafigbi. “Alie, al-ie”; E kam shpjeguar më par, se “al” është shkurtim i fjalës “alto”= lart. “Ie”= je. Këto dy fjalë, janë bazë, për shpjegimin, me gjuhën shqipe, të shumë emërtimeve të tjera. “Kargo”= barra; ngarkesa. E bëra kargon themi ne dhe Grekët, shqip; mbaroi procesi i të ngrënit, u ngopa. “kar te-ron”(Homeri) = Rron si kar. Njeriu primitiv, kur pa që femrës ju rrit barku tha : Kar-gop (penis-vagin); rezultat i mbarimit të këtij procesi është barra.! “Ser”; I hodhi serën kurva djait.! Serpen, në latinisht i thonë gjarprit (kur të kafshon, të errësohet shikimi), nga shqipja = ser-pe. “Sse”(Homeri) = she. Etimologjia: She-err. Sot me një “r”, bëhet dallimi, ser me-serr (më e zezë). “Koma”; Burri ka kom, man (me gjuhën e sotme në fshat); Një kom raki; litarit, bëji kom në fund; Shumë toponime: komar, koman. Më e veçanta, do kumisem, apo komisem. Një kuptim kaq të gjer, se ka në asnjë gjuhë tjetër. Specifike është edhe fjala: “kope”, që rrjedh prej saj. Vlen të theksohet se edhe 30 shekuj para, kur bien në gjumë, thonë: ka rënë komo, ndësa, kope: Ri kopes Akejt. Alge; Atremenos; Agla të Albanollogjisë, Gjuhësisë e historisë! Homeri “lafos” me “fialo”, duke alternuar të dy dialektet e shqipes. Ai, mbas shumë kohësh ka filluar (fyllei), të mërmëris (mermerise) dhe është në pritje të vulës tuaj, që të “neisi” operacioni për kthimin e gjuhës së prer!!
PS: Referencat me alfabetin e sotëm , për një mas më të gjer lexuesish.
Asqeri Boçi
Studiues
faleminderit per ker shperndarje