Shkruan: ANDREA STEFANI
Babeli i nocioneve ka shpërthyer përsëri nëpër media ndërsa komentohet slogani “Një Popull, një Tokë, një Ëndërr” i shpalosur në fasadën e mbledhjes së përbashkët të qeverive të Shqipërisë dhe Kosovës. Në qendër janë konceptet “komb” dhe “popull” që jo rrallë merren si sinonime edhe pse bartin thelbe krejt të ndryshme. Një ambicie për një kritikë më të thelluar në këtë rrafsh e ka shfaqur Halil Matoshi që në një shkrim nënvizon se “…duke e zëvendësuar nocionin ‘një komb’ me atë ‘një popull’, Tirana zyrtare përfundimisht njohu kombin e ri kosovar”.
Por mendojmë se nuk është fare kështu. Njohja e Kosovës si komb tjetër nga ai i Shqipërisë, do të ishte gjëja më e lehtë dhe diplomatikisht më oportune për Tiranën zyrtare që, ndodhur mes një përndezjeje etnonacionanliste (që si në gjithë Ballkanin mbetet tipar edhe i një pjese të publikut shqiptar) dhe politikës e filozofisë supranacionaliste të BE dhe SHBA, përpiqet të mos e zhgënjejë idealin e bashkimit kombëtar të shqiptarëve, por pa rënë në retorikat etnonacionaliste të “Shqipërisë së Madhe”. Dhe nëse Kosova dhe Shqipëria qenkan dy kombe (nacione) të ndryshme, atëherë edhe bashkëpunimi mes tyre, madje edhe bashkimi, nuk do të çonte te Shqipëria e Madhe (apo natyrore siç saktësojnë shqiptarët) por te një shtet multinacional që Europa jo vetëm nuk i trembet, por edhe e aspiron edhe për veten e saj.
Zëvendësimi i nocionit “komb” me nocionin “popull” në sloganin “Një Popull, një Tokë, një Ëndërr” ka pasur si qëllim pikërisht zbehjen e një profili nacionalist të mbledhjes së dy qeverive. Gjithsesi, mbetet e vërtetë që termi “Popull” nuk qe fare në vendin e duhur. Por jo se është një term primitiv, sikundër pretendon Matoshi, por se në rastin në fjalë mohon ekzistencën edhe të Kosovës, por edhe te Shqipërisë, si shtete me vete. Sepse populli është sovrani, është bashkësia politike e qytetarëve në një shtet demokratik ose që pretendon të jetë i tillë. Nëse themi se jemi “Një Popull”, atëherë kemi thënë se jemi një sovran, se Kosova dhe Shqipëria janë një shtet. Por kur qenkemi një popull, një sovran, përse kemi dy himne shtetërore, dy flamuj, dy parlamente, dy qeveri, dy kryeministra, dy kushtetuta, dy gjykata kushtetuese dy skuadra përfaqësuese futbolli, e kështu me radhë? Duke dashur të shmangë etnonacionalizmin si bashkim të dy shteteve të një kombi, slogani e ka nënkuptuar atë! Natyrisht, pa dijeninë e atyre që e kanë formuluar. Nuk është rasti i parë që qeveritë, thonë gjëra të pamenduara mirë. Cektësia mbetet një nga thelbet e qeverisjeve.
Shqipëria dhe Kosova si shtete nuk janë “Një Popull”. Përkundrazi janë dy popuj. Në demokraci populli është, në thelb, vetë shteti. Vetëm në diktaturë populli është një kinse realitet. Ndërkaq, nuk ka asnjë dyshim se Shqipëria dhe Kosova i përkasin një kombi. Ata që barazojnë kombin me shtetin, mund të thonë se Shqipëria dhe Kosova nuk janë një komb, por janë një etni. Personalisht mendoj se nuk ka ndonjë dallim thelbësor mes etnisë dhe kombësisë apo kombit. Dallimi më i madh që mund të qëmtohet është ndoshta vetëm shkalla e organizmit në shtet. Pra kombi nuk është gjë tjetër veçse etnia e organizuar në atë që quhet shtet-komb. Sot çështja shtrohet jo si të mohohet kombi shqiptar si i tillë, por si të zgjidhet çështja kombëtare në frymën e parimeve universale të humanizmit, lirisë dhe demokracisë që përkojnë jo vetëm me mundësitë e shqiptarëve, por edhe më aleancat dhe gjeopolitikat në favor të tyre sot.
Matoshi ka arritur në konkluzionin se Shqipëria dhe Kosova janë dy kombe ngaqë niset nga pikëpamja që vendos shenjën e barazimit mes kombit dhe shtetit. Por kjo është një pikëpamje lehtësisht e kritikueshme nga mjaft shembuj që ilustrojnë se kombi dhe shteti ekzistojnë jo rrallë veç e veç. Për shekuj hebrenjtë kanë qenë një komb pa shtet. Ndërsa Zvicra, në të kundërt, është një shtet pa komb. Një komb pa shtet janë sot kurdët. Kosovarët ishin pjesë e kombit shqiptar që nuk e kishin shtetin e tyre në ish-Jugosllavi. Kur Gjermania u nda në dy pjesë, vetëm barazimi i kombit me shtetin mund të të bënte të pohoje se kishim dy kombe gjermane. Në fakt, kishim dy shtete gjermane por vetëm një komb të tillë. Po të barazosh kombin me shtetin i bie që trajneri De Biazi, me të marrë shtetësinë shqiptare, është bërë me kombësi shqiptare. Ndërkaq ai ka edhe shtetësinë italiane. Mos vallë është edhe italian, edhe shqiptar?! Në të vërtetë De Biazi është përsëri sot e gjithë ditën me kombësi (nationality) italiane, edhe me shtetësi italiane (nëse vazhdon ta mbajë atë) por ka marrë edhe shtetësi (citizenship) shqiptare. Pra, De Biazi nuk është sot me dykombësi, por me dyshtetësi. Kombësinë nuk e ndërron dot sepse edhe nuk e ke zgjedhur. Ti lind me të. Shtetësinë mund ta ndërrosh apo edhe ta shumëfishosh. Mjafton të paguash, përballosh taksat dhe zbatosh ligjet e shtetit anëtar (shtetas) i të cilit bëhesh. Vetëm shtetësia ka të bëjë me lirinë tënde, kombësia jo. Prandaj dhe shteti komb nuk ka të bëjë shumë me lirinë e individit se përjashton zgjedhjen prej tij të shtetit ku do të jetojë. Emigrantët shqiptarë nëpër botë, nuk kanë pushuar së qenë shqiptarë, me kombësi shqiptare, edhe pse kanë marrë shtetësi gjermane, franceze, greke apo italiane. Paçka se në pasaportat e tyre mund të shkruhet, për shembull: French Nationality!
Barazimi i kombit me shtetin e ka origjinën tek i ashtuquajturi shteti-komb, i shtetit që tenton të përfshijë brenda kufijve të vet një popullatë që i përket një etnie apo kombësie pra, që karakterizohet nga bashkësia e gjuhës, e kulturës, e historisë deri dhe e miteve, eposit apo legjendave. Ka pretendime se në Europën Perëndimore është kaluar nga shteti te kombi ndërsa, në të kundërtën, në Europën Lindore por edhe në Ballkan, është kaluar nga kombi te shteti. Në këtë kuptim, Kosova do qe rasti i parë në këto rajone ku shteti nuk lind nga kombi por kombi lind nga shteti. Në këtë rast, kombi kosovar që do të ishte veçmas nga ai shqiptar. A nuk është absurde?
Ka ardhur koha për të vendosur rregull në kullën e Babelit të nocioneve, “komb”, “popull”, “shtet” duke evidentuar saktë të përbashkëtat por, mbi të gjitha, veçoritë e këtyre realiteteve që jo rrallë mbipalosen dhe që, megjithatë, është absurditet të reduktohen në njeri-tjetrin. Sikundër kanë argumentuar studiues të ndryshëm, kombi është një bashkësi e gjakut, gjuhës dhe kulturës. Kombi, si bashkësi qytetarësh të një shteti por që origjinojnë nga katër anët e Globit, është një iluzion, një përkufizim i gabuar e demosit modern.
Në kushtet e globalizimit dhe zhvendosjeve të mëdha emigratore në sajë të të cilave shtetet kombe do të jenë gjithnjë e më pak shtete kombe, besnikëria ndaj kombit do të jetë përherë e më shumë kulturore. Ndërkaq, populli, i kuptuar si Demos, si bashkësi e qytetarëve që vetëqeverisen në demokraci, është një bashkësi politike. Besnikëria ndaj tij, që është edhe besnikëri ndaj shtetit demokratik, është doemos politike, ndaj vlerave të lirisë e demokracisë. Këmbëngulja për t’i qëndruar besnik kombit edhe politikisht, bie në kundërshtim me frymën e kohës tipike për qytetërimin perëndimor sot. Vetë projekti i Europës së Bashkuar priret drejt një qeverisjeje që tejkalon shtetet kombe, drejt strukturave qeverisëse supranacionale. Besnikëria politike ndaj kombit shpie në etnonacionalizëm që sot, krejt ndryshe nga shekulli XIX, shfaqet regresiv dhe bie ndesh me shoqërinë e hapur, me vlerat universale humane, gjeneron urrejtjen etnike deri edhe racore, urrejtjen e marrë të njeriut kundër njeriut. Nën psikozën e etnonacionalizmit, është detyrë “atdhetare” që shqiptari ta urrejë irracionalisht dhe në mënyrë raciste një serb vetëm pse është serb dhe serbi ta urrejë një shqiptar vetëm pse është shqiptar! Etnonacionalizmi, në të gjithë format që shfaqet, edhe si turbofolk apo si lëvizje politike, saboton pajtimin mes kombeve me të kaluar armiqësore, atë pajtim që e kanë arritur francezët me gjermanët. Këmbëngulja për idenë etnonacionaliste të Shqipërisë së Madhe, është kundërproduktive për shqiptarët. Sepse duke marrë në konsideratë frymën e kohës, gjendjen e mjeruar të dy shteteve shqiptare dhe aleancat që mund ta mbështesin një ide të tillë, nuk duket asnjë shans për sukses.
Në këtë kuptim, këshilla e Matoshit se kosovarët duhet t’i qëndrojnë besnik para së gjithash, shtetit të Kosovës, është e drejtë. Por jo se shteti i Kosovës është komb më vete. Por se vetëm duke forcuar shtetet e tyre si demokracira (një sfidë që nuk kanë ditur ta zgjidhin kurrë në të kaluarën dhe që shpjegon prapambetjen dhe varfërinë e tyre) shqiptarët do të mund të bëhen pjesë e qytetërimit më të fuqishëm dhe më të përparuar të botës. Gjë që do të qe një fitore edhe e kombit të tyre. Por ata nuk mund të integrohen me botën perëndimore të demokracisë dhe lirisë nëse nuk kapërcejnë urrejtjen etnonacionaliste. Në këtë kuptim, politika zyrtare e qeverive të Tiranës dhe Prishtinës për integrimin në BE, ku do të gjente ngushëllim edhe çështja kombëtare shqiptare, është më realistja, pavarësisht parullave si ajo “Një Popull, Një Tokë, një Ëndërr” që nënkupton krejt të kundërtën e asaj që dy kabinetet kanë dashur të thonë.
